WIE WAS TOCH..
Gillis Bovy
heeft een liefhebberij, een passie eigenlijk. Dat
is de wiskunde. En in het bijzonder de meetkun
de. Een heel specifiek probleem daarin houdt
hem uit zijn slaap. De kwadratuur van de cirkel.
De opgave: construeer een vierkant waarvan het
oppervlak precies gelijk is aan dat van een gege
ven cirkel. Er mag alleen passer en liniaal (zon
der schaalverdeling) gebruikt worden. Fluit-
tje van een cent zou je denken. Maar al sinds de
Griekse oudheid bijten geleerden er hun tanden
op stuk. Anaxagoras, Hippokrates, Archimedes -
toch niet de eersten de besten - en velen na hen.
Dat schrikt Gillis allerminst af. Met passer en
liniaal is hij is zo ongeveer vergroeid. Hij steekt
zijn licht op bij andere wiskundigen. Velen pro
beren hem op andere gedachten te brengen.
Maar Gillis zet door. En hij slaagt. Althans dat
denkt hij. Vol trots zet hij zijn bevindingen op
papier. De Zutphense boekhandelaren Wolterus
Bovy (een neef) en Hendricus van Bulderen zijn
bereid het manuscript uit te geven. In 1754 ver
schijnt:
Wiskunstige demonstratie dat het rond
staat tegen zijn omgeschreven vierkant
als 11 staat tegen 14 of de zo lang gezochte
quadratura ciRCuii, ontdekt en
uitgevonden in den jare 1749 door Gillis
Bovy, Stadts Timmerman te Zutphen.
illis Bovy is afkomstig uit Maastricht.
Zijn geboortejaar kennen we niet. Sa
men met zijn vader Constans (*1664)
en zijn broers Willem en Jan komt Gillis naar
Zutphen. In 1702 krijgen de Bovy’s het Zutphen
se burgerschap. Vader is uurwerkmaker en krijgt
geregeld opdrachten van de magistraat voor het
onderhoud van de stadsuurwerken. Later gaat
broer Jan de stadsklokken onderhouden. Broer
Willem verwerft belangen in een zeemsmolen.
Ook kennen we Willem Bovy als de maker van
een fraaie plattegrond van de Walburgiskerk
met zitplaatsenverdeling (ca. 1753).
Gillis wordt timmerman. Blijkbaar is hij een
goed vakman, want in 1727 benoemt de magis
traat hem tot stadstimmerman. In 1730 wordt
Gillis verantwoordelijk voor het openen en slui
ten van de stadssluizen. Ook geeft het stadsbe
stuur hem opdracht tot het maken van een dub
bele koperen zonnewijzer.
Tot zover een heel gewone familie. Maar Gillis
Bijna anderhalve eeuw later bewijst de Duitse
wiskundige Ferdinand Lindemann definitief dat
de kwadratuur van de cirkel niet met passer en
liniaal te construeren valt. Dat heeft te maken
met de bijzondere eigenschappen van het ver
houdingsgetal n (pi) tussen middellijn en om
trek van een cirkel, elke cirkel. De inspanningen
van Gillis Bovy waren op voorhand gedoemd te
mislukken. Gillis Bovy overlijdt in 1765. Hij ligt
begraven in de Broederenkerk.
(Rob Kammelar)
116 ZUTPHEN
2022 4
Bronnen en litera
tuur:
- Regionaal Archief
Zutphen:
- Collectie Genealo
gie (Burgerboek
1690-1715 en
Doop-, trouw- en
begraafboeken
gereformeerde
gemeente)
- Collectie Nadere
Toegangen (Reper
toria memorie
resolutieboeken
1701-1740 en 1741
1780; Historisch
kadaster)
- Het geciteerde
geschrift van Gillis
Bovy is te vinden
op Google Books.
Een man voert
berekeningen uit
met behulp van
een passer terwijl
een jongen toe
kijkt. Prent van
James McArdell
naar schilderij van
Rembrandt van
Rijn, ca. 1750.
