Blik naar het Oosten
Het is de moeite waard even om ons heen
te kijken. We hebben hier te maken met een
merkwaardig cultuur-historisch fenomeen. In
Overijssel en Gelderland zijn apostelreeksen
aangetroffen die een sterke overeenkomst heb
ben met die in Westfalen en Rijnland. Pierre
Mens wijst erop dat Gelre met die gebieden in
dertijd nauwe betrekkingen had. Holland was
ver weg; dat was Bourgondisch. Gelre en Gulik
(Jülich) zijn bestuurd geweest door één hertog.
Wolfgang Böcker geeft een lijst van plaatsen tot
voorbij Münster met vergelijkbare schilderin
gen. Behalve in de Walburgiskerk ging het om
muurschilderingen, met als enige sluitsteen
een Christuskop. Helaas is er vaak niet veel van
over. In Schöppingen, iets ten noordwesten van
Münster is een fraaie groep, die onmiskenbaar
verwant is met die in de Walburg. Ook dichter
bij, in Hengelo (Gld) in de Remigiuskerk, en in
Aalten in de Oude Sint-Helenakerk zijn mooie
voorbeelden te zien. Uit de verschillen in de op
eenvolging van de apostelen blijkt dat die niet
star was, al beginnen ze allemaal met Petrus. In
Hengelo is Paulus tussen Petrus en Andreas ge-
tekst en een profeet, met in ieder geval een on
dersteunende tekst uit het Oude Testament.
De sluitstenen, met afbeelding en al, zijn aan
gebracht tijdens de bouw van deze kapel. Dit ge
welvenstelsel is gemaakt kort na de kapsluiting
in 1492. Dus op z’n laatst op dat moment is beslo
ten dat deze geloofsbelijdenis daar zou worden
aangebracht; het is onmiskenbaar één geheel.
Jakobsverwarring
Terug naar de Walburgiskerk. Op de vierde plaats
staat hier Jacobus Minor. Er waren twee Jacobus
sen onder de apostelen. De oudste, althans de
eerstgenoemde, van hen werd in het Latijn aan
geduid met Maior, de jongste met Minor. In het
Nederlands werd dat vreemd genoeg vertaald
met resp. “Meerdere” en “Mindere”. Hier is het
Jacobus Minor met het vierde artikel, in Schö
ppingen is het Jacobus Maior en omgekeerd.
Volgens de eerste kerkhistoricus Eusebius (ca.
260 - ca. 340) was Jacob Minor een broer van Je
zus. Maar 300 jaar later werd door theologen
vastgesteld dat Maria altijd maagd was gebleven.
Protestanten zien deze Jakob nog steeds als een
van de vier in de bijbel genoemde broers. Maar
voor Rooms-katholieken werd hij een neef. Om
dat Jacobus Maior en Johannes (van het derde
zet. Dat is opmerkelijk. Paulus heeft Jezus nooit
gekend, maar na zijn bekering werd hij een van
de meest effectieve verspreiders van het chris
tendom. Paulus wordt wel de apostel der heide
nen genoemd, waarbij met heidenen niet-joden
werd bedoeld. Nu Paulus optreedt als apostel,
ontbreekt Matthias, de plaatsvervanger van Ju
das Iskariot, de verrader. De volgorde in Aalten
is weer heel anders; tegelijkertijd is dat de enige
reeks zoals die in de bijbel genoemd is, althans
in de Handelingen der Apostelen (1: 13, 26). Maar
allemaal volgen ze de tekst van de Apostolische
Geloofsbelijdenis. De situatie in de Walburgis-
kerk is uniek in die zin dat het een gewelfschil
dering is.
’l j
Johannes (baard
loos) en Jacobus
Minor (met knup
pel).
T2. ZUTPHEN
2022 3
