WIE WAS TOCH..
Joop Westerweel
ad Vashem, het officiële herinnerings-
centrum voor de holocaust, eert hem als
een van de moedigste en meest effectie
ve Nederlandse verzetsstrijders. Historicus Jac
ques Presser wenste dat zijn naam ‘in gezegend
aandenken moge voortleven: Joop Westerweel.’
Johan (Joop) Gerard Westerweel (*1899) is nog
net een kind van de 19de eeuw. Het gezin woont
aan de Schupstoel 5. Vader Samuel heeft een goed
lopende drukkerij. Maar het gezin verarmt als Sa
muel van geloof wisselt. Hij sluit zich aan bij de
Vergadering van Gelovigen, een kleine christelij
ke sekte. Hij drukt nadien louter christelijke lite
ratuur. Bijbelcolporteur staat sindsdien als be
roep in het adresboek van Zutphen. Joop verzet
zich tegen de strenge geloofsregels. Verlaat hij
daarom Zutphen? De precieze reden is onduide
lijk, maar begin 1923 vertrekt hij met zijn bruid,
Riek Kraan, naar Nederlands-Indië. Hij heeft de
onderwijsaktes op zak. Als hij weigert om zijn
dienstplicht te vervullen, wordt hij met eervol
ontslag teruggestuurd naar Nederland.
Hij blijft onderwijzer. Eerst in Amsterdam.
Daar leert hij Wil Bosdriesz kennen. Hij scheidt
van Riek en trouwt Wil. Begin 1933 stapt hij over
naar De Werkplaats, de school in Bilthoven van
Kees Boeke. De progressieve onderwijsopvattin-
gen (sport, geestelijke vorming, geen formele ex
amens) spreken hem aan. In 1941 wordt hij hoofd
van de Rotterdamse Montessorischool.
Hij koestert dan al woede over de eerste anti-
Joodse maatregelen. Hij komt in actie als een
kennis van De Werkplaats hem vertelt van het
lot van 70 “Palestina pioniers”. Dat zijn gevluch
te Duitse jongeren. Ze volgen in Nederland land
bouwonderwijs om zich later in Palestina te
vestigen. Hun arrestatie dreigt. Westerweel or
ganiseert onderduikadressen. Ook in Zutphen.
De Weense Metta Lande vindt bijvoorbeeld on
derdak bij Griet en Hendrik Wentink, een protes-
tants echtpaar van in de zeventig.
Met zijn organisatievermogen en overtui
gingskracht bouwt Westerweel een ongewone
verzetsgroep op. Joden én niet-Joden maken er
deel van uit. De Westerweelgroep helpt Joden
uit Westerbork ontsnappen. Een van hen, Paul
Siegel, beschrijft Westerweel als charismatisch
en ‘in alles een leider’. Westerweel brengt Jood
se vluchtelingen en geallieerde piloten door Bel
gië en Frankrijk naar neutraal terrein. Een van
die tochten wordt hem fataal. Hij wordt vastge
zet en in 1944 in Kamp Vught gefusilleerd. Zijn
vrouw Wil wordt opgepakt bij een andere ver
zetsactie, naar Ravensbrück afgevoerd en uitge
wisseld in een gevangenenruil met Zweden. Zij
overlijdt in 1999.
In 1964 verleent Yad Vashem Wil en Joop de
eretitel Rechtvaardige onder de Volkeren.
(Menno Tamminga)
Bronnen en literatuur
- Adresboeken van de gemeente Zutphen via www.erfgoedcentrumzutphen.nl
- Bart Mendelsohn en Peter Kooij. Dat doe je gewoon. Zutphense onderduikverha-
len (2014)
- Hans Schippers. De Westerweelgroep en de Palestina pioniers (Hilversum 2015).
- Paul Siegel, Engines pull wagons 1933-1945 (2005).
- J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom
1940-1945 (’s Gravenhage 1965).
- www.yadvashem.org
ZüTPHEN 53
z
z
O
o
Joop Westerweel
met zijn vrouw
Riek Kraan in
1922, vlak voor
hun vertrek naar
Nederlands-Indië.
2022 2
ft-
