'Want daer meer dan duysent
geruineerde ende
verlaten huysen waren'
De Zutphense huizenmarkt in de
beginjaren van de tachtigjarige oorlog
Martin
Scholten
Dat is wat prins Maurits van Oranje gezien moet hebben toen hij in 1591, na de voltooi
ing van zijn belegering van Zutphen, de stad binnentrok. Als we dit beeld voor waarheid
aannemen, moet Zutphen destijds vrijwel geheel in de as hebben gelegen. Er ontstaat dan
ook enige twijfel als de bron van dit citaat tegen het licht wordt gehouden: Vervolch van de
Nederlantsche Oorloghen ende geschiedenissen,1 pas uitgegeven in 1630. Aangezien dit een
tijd was waarin de Spaanse zijde in de hele noordelijke Nederlanden als vijand werd be
schouwd, zal deze vast niet vrij zijn geweest van enige Staatse propaganda.
och kan niet zonder meer het
tegendeel worden beweerd. De
storm van menselijk geweld
die in de jaren zestig en zeven
tig van de zestiende eeuw door
de Nederlanden waaide zou namelijk tijdens de
rest van de oorlog niet meer geëvenaard wor
den.2 De inwoners van de stad Zutphen hoefden
niet lang te wachten op hun portie krijgsgeweld.
Zo werd de stad in 1572 al tweemaal ingeno
men. Eerst op 10 juni door graaf Willem van den
Bergh, waarna er een plundering plaats vond.
Daarna werd de stad door Don Frederik van
Toledo, de zoon van de hertog van Alva her
overd.3 Het jaartal 1572 zal voor vele lezers een
bekende lading hebben. Toch worden de gebeur
tenissen van dit jaar op verschillende manie
ren geïnterpreteerd. Zo wordt geschreven dat
de plunderingen voornamelijk de geestelijke
instellingen troffen en dat de terechtstellingen
beperkt bleven tot militairen en leden van de
burgerwacht.4 Anderen omschrijven de inname
door Don Frederik in minder detail, maar met
flink meer kleur en noemen het een 'geweldig
bloedbad'5 of een 'zware tuchtiging'.6 Met al dit
geweld had men willen bereiken dat andere ste
den in het noordoosten van Nederland zich over
zouden geven. Een strategie die door een histo
ricus niet al te zuinig wordt omschreven als 'a
policy of beastliness'.7
Rampspoed
Dat Zutphen onder het Spaanse gezag, dat pas
in 1591 definitief gebroken zou worden, heeft
moeten lijden staat buiten kijf. Nadat de stad
door Don Frederik ingenomen was, werden de
voedselvoorraden in beslag genomen. Samen
met de misère op het omringende platteland
zorgde dit voor een verdubbeling van de graan
prijzen. Zeker voor de minder wel bedeelden
dreigde nu de bedelstaf.8 Na de terugkeer van
een betrekkelijke rust en herhaaldelijke ver
zoeken aan het adres van 'alle mogelijke rege-
ringscollegiën' kreeg Hendrik van Thil, toenma
lig burgermeester van Zutphen, het voor elkaar
dat in 1577 het Spaanse garnizoen de stad ver-
40 Zutphen
Martin Scholten is in
2019 afgestudeerd
als bachelor
archeoloog aan de
Saxion University of
Applied Sciences op
het ontwerpen van
een databasemodel
t.b.v. gegevens
in het Historisch
Kadaster in het RAZ.
Dit artikel is een
bewerkte versie
van de casestudy,
bedoeld om de
grotere kracht
van een database
ten opzichte van
eerdere pogingen
tot digitalisering
van het Historisch
Kadaster aan te
tonen.
2021 2
