WIE WAS TOCH...
Mommie Schwarz
Beeldend kunstenaar Mommie Schwarz
is op 28 juli 1876 geboren in de Spiegel
straat, als tiende kind van Leser Schwarz
en Julie Winter. Ingeschreven als Samuel, noemt
zijn familie hem Sam. Collega-kunstenaars ge
bruiken ook Moemie, Mummy, Mom, Moem en
Momchen. Zijn achternaam wordt herhaaldelijk
foutief geschreven: Schwartz. Hij gebruikt soms
als voorletters S.L., wat op zich past in de Joodse
traditie als tweede voornaam die van de vader te
gebruiken. De verwarring die dat alles oplevert
vindt hij amusant.
Zijn ouders komen in 1861 in Zutphen van
uit het Duitse Raesfeld. Ook zijn oom Nathan
vestigt zich hier; deze wordt de grootvader van
Henriette Polak-Schwarz, de naamgeefster van
het kunstmuseum1. Leser handelt in 'hoornvee'.
Later heeft hij een manufacturenwinkel, waar
in Samuel rond zijn vijftiende werkt. Bij zijn
keuring voor de Nationale Militie in 1895 staat
hij nog steeds te boek als winkelbediende; hij
is 'lm 602 mm' lang en Nederlands Israëliet.
Zelf vult hij op officiële papieren nooit een ge
loofsovertuiging in. In 1897 vertrekt hij met een
broer naar New York. 'Ik leerde [daar] teekenen
en schilderen, werkte voor tijdschriften en ver
vaardigde boekomslagen en affiches.' In 1902,
terug in Europa, volgt hij de avondklas van de
Antwerpse Academie, die hij in 1903 voortijdig
verlaat. Desondanks spreekt hij graag over zijn
academische vorming. Hij gaat als 'painter' uit
Zutphen opnieuw naar Amerika.
Op 32-jarige leeftijd is hij voorgoed terug in
Europa. Zijn ouders zijn overleden. Hij vestigt
zich in Berlijn, waar zijn nicht, schilderes Else
Berg woont. Samen met haar gaat hij naar Pa
rijs. In 1910 wonen en werken ze afwisselend in
Amsterdam, Schoorl en kunstenaarsdorp Ber
gen. Ze schilderen in een expressionistische, ab-
straherende stijl, met heldere kleuren en ma
ken geregeld buitenlandse reizen om elders te
schilderen. Ze verkeren in internationaal geori-
enteerde kunstenaarskringen. In 1914 werken ze
maandenlang met Leo Gestel op Mallorca. Else
en Mommie trouwen in 1920.
Vanaf de oprichting in 1914 zijn beiden lid
van de Hollandsche Kunstenaarsvereniging en
actief als bestuurslid en deelnemer aan vereni
gingstentoonstellingen. In 1941 verlaat Else deze
kring vanwege de opstelling van leden richting
bezetter. Mommie blijft aan als secretaris. In het
voorjaar van 1942 wordt een tentoonstelling ge
houden van werk dat is aangekocht van Joodse
kunstenaars door de Van Leer Stichting, daar
onder een schilderij van Schwarz. Macaber ge
noeg vindt deze expositie plaats in de Hollandse
Schouwburg, de plek vanwaar hij en Else dat
zelfde jaar op transport worden gesteld. Op 19
november 1942 zijn ze vermoord in Auschwitz.
(Peter Kooij)
Literatuur
- Kooij, P., De
Zuthense Kehille
in het bijzonder.
Een geschiedenis
van Joods Zutphen.
Zutphen 2021 (Zie
rubriek Signale
ringen, pagina 54).
Noot
1. Het Museum
Henriette Polak
bezit werk van
Mommie
Schwarz.
Zutphen 53
Zelfportret
door Mommie
Schwartz, ge
schilderd tussen
1935-1940.
2021 2
