genlijk alleen doen. Nadat hij heeft moeten con
stateren dat er uit verslagen van anderen moei
lijk wijs te worden is, besluit hij af te gaan op
eigen onderzoek, schrijft Van Geuns in zijn voor
rede. Dat viel niet mee, schrijft hij.
Aanpak
Van Geuns pakt de zaak aan op twee fronten.
Het ene is hoe de ziekte zich manifesteert en
wat daar volgens hem aan te doen is. Wie ziek
wordt, krijgt hevige buikpijn, de patiënt heeft
sterke neiging tot persen - vandaar de naam -
maar er komt niets, hoogstens wat vlokken of
wat bloed (een andere naam is Rode Loop), en
binnen vijf tot tien dagen is het duidelijk: men
sterft of men overleeft. Er zijn geen aanwijzin
gen van 'bedorven spijsvertering'. Van Geuns
constateert dat je beter geen braakmiddelen
kunt geven, maar moet proberen de pijnen te
verzachten. Dan volgt een lange lijst van mid
delen, netjes genummerd, waarvan de recepten
achterin het boek staan.
Het andere front is een grondige inventari
satie van aantallen zieken, hoeveel daarvan zijn
gestorven, opgesplitst naar diverse categorieën
op zoveel plaatsen als hij maar bereiken kan. Dat
is voornamelijk op de Veluwe, maar gegevens uit
elders in Gelderland en daarbuiten benutte hij
ook. In een aantal gevallen rangschikt hij de zie
ken en de daaraan gestorvenen naar tijd (meest
van september tot november), en naar leeftijd.
Dat moet wel liggen aan de gegevens die hij ver
kreeg. Hij laat nooit na zijn informanten te be
danken. Maar de ene waarnemer is nu eenmaal
nauwkeuriger dan de andere; dat maakt het ver
gelijken van resultaten moeilijk.
Het verloop van de ziekte
Als arts was Van Geuns kennelijk vooral geïnte
resseerd in zieken. Zelden noteert hij het totaal
aantal bewoners. Zo'n zeldzaam geval doet zich
voor bij de beschrijving van het ziekteverloop in
Garderen. Dankzij de predikant ter plaatse weet
hij dat daar 124 mensen woonden voor de epi
demie. Garderen bestaat, schrijft hij, uit 28 hui
zen. In 25 daarvan sloeg de persloop toe. In de
drie andere woonden ook de minste mensen, na
melijk in de ene drie en in de beide andere twee.
Kortom, hoe meer mensen kort op elkaar zitten,
des te meer kans op het oplopen van de ziekte.
Toch waren er 19 huizen waar niet iedereen ziek
werd. Er moeten meer factoren in het spel zijn.
Nu zijn juist van Garderen veel gegevens bekend
en Van Geuns analyseert die grondig. Het gaat
om kleine aantallen, maar wel kan Van Geuns
constateren dat kinderen tot 20 jaar meer kans
lopen ziek te worden dan volwassenen. Ook is
goed te zien dat in de loop van de beschreven pe
riode (september t/m november), na een piek in
oktober, de ziekte uitdooft. Bijna driekwart van
de bevolking is ziek geweest, en ongeveer een
derde van de bevolking is overleden, de meesten
in oktober.
In de tabel, waarin diverse dorpen zijn sa
mengenomen, is onderscheid gemaakt tussen
mannen en vrouwen. Hier is nog duidelijker het
verloop in de tijd te zien. Van Geuns haalt nog
meer uit de tabellen, waar het gaat om leeftijden
en geslachten. Er stierven meer kinderen dan
volwassenen, schrijft Van Geuns; de constate
ring over Garderen wordt bevestigd. Voor men
sen boven de 60 was de ziekte het 'allerverderfe-
lijkst', snel gevolgd door kinderen (onder 15 jaar),
en het minst slecht kwamen er de volwassenen
(15-60 jaar) van af. Van Geuns constateert dat
meer vrouwen dan mannen ziek zijn geworden.
Nu vraagt hij zich af hoe het komt dat vrouwen
en kinderen het meest kwetsbaar zijn gebleken.
Hij denkt dat het ligt aan de bijzondere natuur
lijke gesteldheid, namelijk 'meerdere volsap-
■So
aLGSM. rOORBEBOEDJNtf
TAFEL, van de Dorpen en Buurt-
bevattende alle deszeifs bekende
in 1788, naar T,id" Ep'dcm,i;'
dorpen en
BUURTEN
des Atnpts.
Otterlo
Erfchoten
Dorp Ede,
Bennecum
Ham
O ver woud,
Manen
Ginckel
Veldhuizen,
Veenendaals
bovenbuurs,
Lu nieren
Moffel,
JJoesb,
Eder Veen,
De Veen,.
som van elke
C laffe.
duuiung der
Epidemie, naar
Tijdorde,
3Aug.-250ft-
8 Aug. -ü80a.
9Aog.-s1.Oct.
9 Aug.-söOét.
I4Aug.-2oOél.
15 Aug.- 7Nov.
25Aug.-iaNóv.
28 Aug. -22 Sept.
6 Sept.- 7 Nov.
i7Sept„- 7 Oct.
19Sept.- 70S.,
1 Oft.- 80<ft.
19Oct.- I.Nov.
4 Nov. - 6 Nov.
kinderen,
onder 15-Jr.
Ziek. Gift.
23. 5'
93. 40.
12. 5'
21. 9.
30. 8.
28. II.
13- 4.
2. 1.
12. 5.
Van 3 Aug.-7 Nov. 248, 92.
PJN. MN PXRSLtyor; i8i
-fcbappen, des Ampts BDE,
en Cejlmvinea uan den Persloop,
de Jaaren en Sexe det. Lijdeten.
VOLWAS-. EA.SENEN,
van 15 I to, 60 Jr.
Manl. 1/ Vrouwl.
Ziek. Geft. Ziek. Geft.
17' 4.
75- .21,
19. E 7.
6.
3. o.
2. .1.
SOÓ. 62.
•uz.iv, som van
60 Jaar. ©'elke Plaats;
Vrouwl.
Ziek. Geft. Ziek. Geft..
54. 13-
81. 27.
280. 106.
18. 3.
701. 251
20. 15
-TOTAAL des
gen, Ampts
ooo, 68. 1 27, 14.
Tabel met gege
vens van dorpen
rond Ede.
ZUTPHEN 13
2021 1
