ste zoon, Antonie ('Toon', 1916-2011) is in 1941
in Amsterdam betrokken bij de organisatie van
de februaristaking. Zijn jongere broer Jacobus
('Kobus', soms 'Koos') Nagtegaal (1920-1998) be
schrijft in zijn herinneringen aan de bezet
tingstijd hoe hij zelf via zijn vriend Hendrik Jan
('Henne') Lammers met illegale activiteiten in
aanraking komt. En hoe hij daar steeds dieper
in wordt gezogen. Lammers woont in de Kruis
straat 7. De families Nagtegaal en Lammers zijn
achterburen: hun grond grenst aan elkaar.
"Kobus en Henne zaten in het kleine ver
zet", vertelt Kobus' jongere zus, Derrie Nagtegaal
(1923). "Toon zat in het grote verzet." Derrie Nag-
tegaal is inmiddels bijna 96 jaar oud. Ze vertelt
op de bank in haar huiskamer over haar familie,
de mensen in De Hoven en de dramatische da
gen van de bevrijding. "Ik heb geen nare jeugd
gehad. Honger heb ik niet zoveel gehad, wel ar
moede. Maar je bent maar een keer jong. Dansen
was alles dat er nog was."
Krantenwijk
"Toon is al op z'n zeventiende naar Amsterdam
gegaan", vertelt ze. Hij is zoals wel meer mannen
in De Hoven lid van de Communistische Partij
van Nederland, de CPN. Een partij die illegaal is
tijdens de bezetting en verzetswerk organiseert.
Toon houdt zich later op in Limburg en verbergt
daar in zijn huis een Joods echtpaar, vertelt zijn
jongere zus.
Kobus beschrijft in zijn herinneringen aan de
bezettingstijd hoe hij in illegale activiteiten te
recht kwam. "Wil je een 'krantenwijk' van mij
overnemen", vraagt Henne Lammers hem een
keer. Die 'krantenwijk' blijkt de bezorging te
zijn van de illegale bladen in De Hoven, zoals
Trouw, Het Parool, de Waarheid en Vrij Nederland.
Lammers legt hem uit hoe hij de kranten krijgt:
"Je moest op een bepaalde tijd op een bepaalde
plaats zijn. Je moest niet omkijken als je naam
werd genoemd. Een pak kranten werd in je han
den gedrukt. Om het lichaam gebonden ging je
de bewapende brug over."
Nagtegaal haalt de illegale kranten aanvan
kelijk op in Zutphen. Later komt zijn contact
persoon zelf de kranten in De Hoven afleve
ren. Nagtegaal herkent hem: het is het latere
46 Zutphen
CPN-gemeenteraadslid Hennie Koning.
In De Hoven is Nagtegaals rol als bezorger
alom bekend, schrijft hij in z'n herinneringen.
Men heeft een vanzelfsprekend vertrouwen in
de saamhorigheid van de wijk dat niemand zijn
mond voorbij praat. Nagtegaal: "De Hovenaren
kenden elkaar allemaal. Men wist dat een twee
tal mensen pro-Duits waren, maar fout... nee,
dat niet. Dat bleek ook wel als de bezorging stag
neerde [en] men openlijk op straat riep: 'Hé Koos
waar blijft mijn krant?'"
De dan 22-jarige Hendrik Jan Lammers is de
spil in De Hoven van een verzetsgroep die rond
om Zutphen actief is. In die groep zit ook Evert
Bergmeijer, een automonteur in de Baankstraat.
Nagtegaal vertelt in zijn brief over een bijeen
komst met Lammers, Bergmeijer en enkele an
dere mannen in De Hoven waarin ze les krijgen
in het gebruik van een stengun. Dat speelt zich
af in de loop van 1944. De verzetsgroep verkrijgt
zijn wapens na nachtelijke droppings op het Lo-
chemse Veld. Nagtegaal transporteert een deel
van die wapens op een groentekar over de IJs-
selbrug naar De Hoven en Lammers verbergt de
voorraad op de hooizolder van de boerderij in de
Kruisstraat. Hij wordt daar begin 1945 gearres
teerd door de Duitsers.
"Dat kwam door zijn eigenwijzigheid", zegt
Derrie Nagtegaal stellig. Hij wist dat de Duit
sers hem zochten. Maar hij sloeg daar geen acht
op, andere communisten die ook waren gewaar
schuwd deden dat volgens haar wel. Lammers
werd achterop de fiets van een agent meegeno
men, terwijl andere agenten hen omringden,
schrijft Henders Franken in haar boek Toch met
Duitsers gepraat. De oom en tante van Franken
woonden in de Kruisstraat in De Hoven en za
gen het gebeuren.
Op 31 maart 1945 is Lammers samen met an
dere leden van de verzetsgroep, onder wie Her
man Boxtart en Gijsbert van Oostveen, op de IJs-
selkade door Sicherheitsdienst-chef Heinemann
en Nederlandse SD-agenten doodgeschoten.
De rivier over
Na de bevrijding van de binnenstad van Zut-
phen op 8 april intensiveren de Canadezen de
beschietingen op De Hoven. Vanaf de Hovense
2020 2
