WIE WAS TOCH...
Samuel Pitiscus
Zijn vader is geboren in Silezië en heet ei
genlijk Petiski. Samuel Pitiscus senior is
predikant. Vanuit de Palts (Dld.) zoekt hij
zijn heil in onze streken. In 1627 wordt hij be
noemd in Zelhem en blijft daar tot zijn dood in
1637. Een jaar eerder is zijn zoon - Samuel junior
- geboren in Zutphen.
Samuel bezoekt de Latijnse scholen van
Zwolle en van Zutphen, doet een vervolgstudie
aan het Athenaeum Illustre in Deventer en gaat
daarna theologie studeren in Groningen. Hij
wordt 'proponent'.1 Maar in plaats van predikant
wordt hij leraar. In 1662 benoemt de Zutphense
magistraat hem tot praeceptor,2 4e klasse aan de
Latijnse school. Niet elke ouder is met hem inge
nomen. Op een keer wordt Pitiscus op straat af
getuigd door jonker Goossen van Keppel tot Ool-
de. Toch wordt hij conrector en in 1674 rector.
Zijn loopbaan verloopt voorspoedig. Maar
Pitiscus heeft één handicap. Dat is zijn vrouw.
Bertha Egginck drinkt namelijk. Als een Tem
pelier. Ze verwaarloost haar huishouding en
om de drankrekeningen te betalen verkoopt ze
zijn boeken. Wegens haar losbandige levens
stijl schorst de kerkenraad haar voor het avond
maal. Het helpt niets. Oproepen om voor dit col
lege te verschijnen negeert ze stelselmatig. Hoe
het met Bertha Egginck is afgelopen weten we
niet. Wel weten we dat Pitiscus in 1861 nog eens
trouwt, nu met Willemina Hoornaert.
In 1685 verlaat Pitiscus Zutphen en wordt
rector aan het Gymnasium Hieronymianum te
Utrecht. Dat blijft hij tot zijn pensioen in 1717.
Vervolgens wijdt hij zich nog tien jaren aan zijn
studies. Pitiscus overlijdt in 1727 in Utrecht. Tij
dens zijn lange leven heeft hij zich ontwikkeld
tot een toonaangevend classicus, historicus
en lexicograaf. Hij publiceert vooral over cul
tuur en maatschappij van de Romeinen. Zijn
bekendste werk is het Lexicon Latino-Belgicum
novum, een woordenboek Latijn - Nederlands.
Het verschijnt in 1704. Pitiscus verzorgt nog zelf
een tweede druk die in 1725 uitkomt. Na zijn
dood wordt het nog enkele malen herdrukt. Het
Regionaal Archief Zutphen (RAZ) bezit er een ex
emplaar van.
Het enige werkje dat Pitiscus in Zutphen
uitgeeft is Fundamenta Religiosis Christianae in
usum gymnasii Zutphaniensis (1678), een leer
boekje voor gymnasiasten. Hij draagt het op aan
de Zutphense magistraat, die hem daarvoor 75
gulden schenkt, te betalen uit de inkomsten van
het Spittaal.
(Rob Kammelar)
Noten
1. Proponent: kan
didaat-predikant
2. Praeceptor: leraar
Bronnen en
literatuur:
- A.J. van der Aa,
Biographisch woor
denboek der Neder
landen, Dl.15, 1872
(geraadpleegd op
www.dbnl.org).
- RAZ, archief
0001: inv.nrs.
17, 20-22 (resol.
25 aug.1665, 30
okt.1674, 19 juli
1678, 10 nov.1685).
- Marit E. Monteiro,
'Sy wiste niets
misdaen te heb
ben', in: Zijsporen;
Vrouwen in de
geschiedenis van
Zutphen (1990), p.
27, http://www.
oudzelhem.nl/
dominees/pitis-
cus/omschrijving.
htm.
ZUTPHEN 117
Samuel Pitiscus in 1707, gravure door
Joh. Klopper.
2019 4
