0'
cier.25 Vanaf 1983 mag het bedrijf zich 'Koninklij
ke Wöhrmann' noemen. Slechts vier Zutphense
bedrijven en instellingen gingen Wöhrmann
daarin voor.26
Na 1900 deed motorkracht zijn intrede bij de
firma Wöhrmann. Dat was nodig om grotere op
lages te kunnen verwerken. In 1907 werd in de
werkplaats Kuiperstraat 12 een 4 pk-gasmotor
geplaatst 'tot het in werking brengen van diver
se werktuigen', zoals de Hinderwetvergunning
het formuleerde. In 1914 kreeg Zutphen elektri
citeit en het jaar daarop al installeerde Wöhr-
mann vier elektromotoren ter vergroting van de
aandrijfkracht. In 1930 werden niet minder dan
achttien elektromotoren bijgeplaatst. In 1938
volgde aansluiting op het gemeentelijk hoog
spanningsnet. In de eigen hoogspanningsruim
te stond een transformator met een vermogen
van 60 kVA (kilovoltampère).27
Wöhrmann zette voortvarend in op mechani
satie van het bedrijf. Op een bedrijfsplattegrond
uit 1938 zien we naast de al langer gebruikelij
ke vouw- en snijmachines ook naaimachines,
hechtmachines, aanwrijfmachines, lijmmachi-
nes en andere apparatuur.28 Maar een nieuw
aangeschafte Crawley rondzetkneepmachine
bleef wekenlang onaangeroerd staan. Niemand
wist hoe het ding werkte. Er moest een specialist
uit Engeland komen om de machine op te star
ten. Ook bleef Wöhrmann tot ver in de jaren '50
nog gelinieerde kantoorboeken op klantspecifi
catie maken in een oplage van één exemplaar.29
Eind jaren twintig werd het bedrijfswagen
park gemotoriseerd. De bedrijfsgarage, Kuiper
straat 5, kreeg in 1932 een benzinepomp met een
ondergrondse tank van 4000 liter. De moderne
tijd had definitief zijn intrede gedaan. 30,31
Staking
Moeilijk waren de jaren van de Eerste Wereld
oorlog. De afzet liep terug en boekbindersmate
rialen waren nauwelijks te krijgen. Dirk Jan wist
een partij kakistof op de kop te tikken als ver
vanging van boekbinderslinnen. Later werden
er kantoorjasjes van gemaakt.
In 1918 werd het bedrijf getroffen door een
langdurige staking. De stakers werden gesteund
door de machtige Algemeene Nederlandsche Ty
pografen Bond (ANTB). Aanleiding van het con
flict was de weigering van Wöhrmann toe te
treden tot de Nederlandsche Bond van Boekbin
derspatroons (NBBP) en de door die bond voor
het district Zutphen vastgestelde loonschalen
te hanteren. Wöhrmann vond die lonen te hoog,
waardoor concurrentie met boekbinderijen in
het westen van het land bemoeilijkt werd. De
ZUTPHEN 75
Deel van het ma
chinepark medio
jaren zestig.
2019 3
