oen Frankrijk in 1792 de
monarchie afschafte,
was de kersverse repu
bliek binnen een jaar
met zijn buren in oor
log vanwege het Franse
streven naar natuur
lijke grenzen, gevormd
door de Rijn, de Alpen
en de Pyreneeën. Concreet betekende het Franse
beleid annexatie en het creëren van vazalstaten.
Ook ons land ontkwam niet aan de Franse ex
pansiedrift. In 1792 werden de zuidelijke Neder
landen ingenomen en op 18 januari 1795 vlucht
te stadhouder Willem V naar Engeland. De toen
tot stand gekomen Bataafse Republiek kreeg te
maken met permanente Franse inmenging in de
binnenlandse aangelegenheden. In 1806 werd
ons land als Koninkrijk Holland - onder koning
Lodewijk Napoleon - een vazalstaat van Frank
rijk. De spanningen die in Europa al jaren wa
ren opgelopen, ontlaadden uiteindelijk in 1812
en 1813. In 1812 vond de gruwelijke veldtocht in
Rusland plaats. Voor keizer Napoleon verliep
deze veldtocht catastrofaal. Russische troepen
achtervolgden de restanten van het Grote Fran
se Leger tot diep in Duitsland en de Hollandse
departementen van het Franse keizerrijk.
1810, cesuur tussen vrijwilligheid
en plicht.
Verdediging van de eigen staat werd in de Fran
se tijd beschouwd als een burgerplicht. Tijdens
de Bataafse Republiek en in het Koninkrijk Hol
land meldden zich aanvankelijk voldoende jon
ge mannen uit eigener beweging om die burger
plicht te vervullen. Vanaf 1795 tot 1811 dienden
tenminste zeventien Zutphenaren op vrijwillige
basis in het Bataafse leger of onder koning Lo-
dewijk Napoleon. Zij waren dus beroepssolda
ten. Daarnaast werden veel huurlingen uit het
buitenland gehaald, o.a. uit Schotland, Zwitser
land en Duitse staten. Toen steeds minder vrij
willigers zich meldden, werd keer op keer met
de invoering van dienstplicht gedreigd. Toen
het Koninkrijk Holland in 1810 werd ontbonden
en opgenomen in het Franse keizerrijk, voerde
Napoleon ook in de voormalige Hollandse de-
partementen de dienstplicht in. Het jaar 1810 is
een cesuur tussen vrijwillig soldaat worden en
verplichte krijgsdienst. Middels lotingen werd
bepaald wie daadwerkelijk in militaire dienst
moesten. Alleen al tussen 1810 en 1814 dienden
er circa 60.000 Nederlanders in het Franse le
ger, op een bevolking van nog geen twee miljoen
inwoners.1
De visvijver van Napoleon
Nog meer dan voorheen maakte ook Zutphen
ongevraagd deel uit van Napoleons visie van een
Groot Europa. Zutphen telde toen ongeveer 3750
inwoners van het mannelijke geslacht: kinde
ren en adolescenten, mannen in de kracht van
hun leven en bejaarde mannen. Als we deze drie
groepen ongeveer even groot stellen, dan be
stond de vijver waaruit Napoleon zijn visjes voor
de armée ving uit ongeveer 1250 man. De groep
in de dienstplichtige leeftijd was weliswaar
kleiner, maar er werden ook oudere mannen in
gelijfd. Zij werden ingezet voor bewakingsdien
sten, handhaving van de openbare orde en als
arbeiders om verdedigingswerken aan te leggen.
Van tenminste 371 mannen uit Zutphen is be
kend dat zij tussen 1810 en 1814 dienden in de
regimenten van Napoleon.2 Daarnaast werden
Zutphen 9
T
Op 17 januari
1795 vertrok
erfstadhouder
Willem V naar
Engeland op
de vlucht voor
de oprukkende
Franse legers.
Tekening door
Dirk Langendijk,
ca. 1810.
2019 1