geen werkelijkheid in die wereld vol leugens.
Ook na de oorlog, dan hoop je nog steeds dat je
vader terugkomt. Dan ren je uit school en dan
denk je 'en nu is papa thuis!' Ik ging écht naar
boven om te kijken of hij zich stiekem onder het
bed had verstopt om ons te verrassen. Dat heb ik
heel vaak gedaan." Ronald: "Ik heb plichtmatig
gehuild. Ik dacht: straks gaan we naar huis en
daar kom ik papa wel weer tegen."
In augustus 1945 keren Arnold, Ronald en
Ellen terug uit de onderduik en worden ze her
enigd met hun zus Cisca bij mem in Amsterdam.
De band met Zutphen blijft, Ronald en Ellen wo
nen later nog een periode bij hun oom Casper in
de Raadhuissteeg.
Hun vader Frits krijgt na de oorlog een her
begrafenis op de Noorderbegraafplaats in Am
sterdam. Ellen: "Bij het graf staat een mooie
tekst: 'Betaald met strijd en eigen leven, de vre-
desfakkel doorgegeven'. De eerste keer ben ik er
geweest met Cisca en toen hebben we steentjes
op zijn grafsteen gelegd."
De gemeente Amsterdam heeft verder een
straatnaam in de wijk Kadoelen vernoemd naar
Nathan Frederik Israël, als eerbetoon aan zijn
verzetswerk. ,"Ik ben daar erg trots op," zegt Ar
nold. Ellen: "En het is toch wel bijzonder dat we
er alle vier nog zijn."
Ronald: "Het gekke is: ik kan er nu over praten,
maar er was een tijd dat dat absoluut niet lukte.
Totdat op mijn werk mensen er naar vroegen en
toen is het wel losgekomen en heb ik het in een
boek kunnen verwerken. Je wilt er toch mee in
het reine komen, dan ben je over de 80 terwijl je
weet dat je vader maar 40 is geworden."16
Ellen: "In die tijd net na de oorlog dacht je
daar niet aan, je was meer bezig met overleven,
er werd nooit over gesproken. Natuurlijk had je
emoties waarbij je nergens terecht kon, ik heb
mijn oom Casper nooit durven vragen: hoe was
mijn moeder nou eigenlijk? En wat is er nu met
mijn grootmoeder gebeurd? Vlak na de oorlog
ging mijn oom heel vaak naar het station van
Zutphen om te kijken of zijn moeder toch nog
terugkwam, tegen beter weten in. Maar ik durfde
er nooit over te beginnen, dat dééd je niet, daar
werd niet over gesproken. Ver, ver, ver na de oor
log zijn we er over gaan praten."17 B
Noten
1. Register van verstrekte paspoorten, archief
nummer 0363, inventarisnrs. 1, 2 en 3, Regionaal
Archief Zutphen (verder RAZ).
2. Reacties naar aanleiding van het face-
bookbericht. www.facebook.com/hjalmar.
teunissen/posts/1513524815351788?comment_
id=1524096534294616 en correspondentie met
Noa de Leon-van den Berg op 27 januari 2018 en
verder
3. De foto's zijn online gezet door Hjalmar Teunis-
sen en Tom Verwaijen.
4. Register van verstrekte paspoorten, archiefnum
mer 0363, inventarisnummer 3, blad 3, RAZ.
5. Interviews en telefonische gesprekken met Ellen
van Maagdenburg-Israël, Arnold Israël, Ronald
Israël en Cisca Israël op onder meer 21 januari en
13 mei 2018.
6. Het gezin Israël woonde in de Nieuwstad 105, te
vinden in het adresboek Zutphen 1936, pagina 80,
RAZ.
7. Burgerlijke stand Gelderland, dubbelen, toe-
gangsnr. 0207, inventarisnr. 9801, aktenr. 58
Gelders Archief.
8. Gezinskaart N.F. Israël, Stadsarchief Amsterdam.
9. Persoonskaart Sibbeltje Faas, Archiefkaarten van
persoonskaarten, Stadsarchief Amsterdam.
10. Mededeling Ellen van Maagdenburg-Israël.
11. Juffrouw De Haas van de Campanulaschool over
leefde de oorlog, ze overleed volgens de site www.
joodsamsterdam.nl in 1977.
12. Mededeling Ellen van Maagdenburg-Israël.
13. Mededeling Ronald Israël.
14. Persoonskaart Sibbeltje Faas, Archiefkaarten
1939-1994, Stadsarchief Amsterdam.
15. De Waarheid, 12 april 1950.
16. Gestolen levens, Ronald L. Israël (uitgeverij
Literoza, 2011).
17. Schoontje Israël Cohen is op 14 mei 1943 in Sobi-
bor vermoord. Diezelfde dag zijn nog eens negen
andere Zutphense paspoortaanvragers uit de
jaren twintig en dertig vergast: Bertha van Gelder
Jacob, Abraham Weijel, Clara Weijel-Kellerman,
Amanda Meijer-Vith, Alexander Meijer, Bertha
Meijer-Baier, Leentje Weijel-Sternfeld, Annegien
Levij-Keijzer en Sallie Levison.