een situatie waar toch niemand enige invloed
op kon uitoefenen? Vragen, waar we ook na
honderd jaar geen goed antwoord meer op
krijgen.
Literatuur
- L. Lietaert Peerbolte, 'Volksgezondheid', in
Anth. Folmer e.a., Het Departement van Arbeid,
Handel en Nijverheid onder minister Aalberse 1918
1925. Alphen aan den Rijn 1926.
- Paul Moeyes, Buiten schot. Nederland tijdens de
Eerste Wereldoorlog 1914-1918. Amsterdam-Ant-
werpen 2001.
- Reinold Vugs, In veel huizen wordt gerouwd. De
Spaanse griep in Nederland. Soesterberg 2002.
Tenzij anders aangegeven, is het op Zutphen
betrekking hebbende cijfermateriaal afkomstig uit
de jaarverslagen van de Gemeente Zutphen 1905
1925, geraadpleegd op:
www.regionaalarchiefzutphen.nl.
Noten
1. leng - bacterieel bederf, waarbij het brood
slijmerig en draderig wordt.
2. www.techniekinnederland.nl/nl/index.
php?title=Oorlog_en_distributie_van_voedsel;
Lietaert Peerbolte, p.140.
3. B.H. Sajet, 'Tuberculose in oorlogstijd', in De
Socialistische Gids (1920).
4. Rob Kammelar, Schaarste aan zeep in Nederland
tijdens de Eerste Wereldoorlog 1914-1918 (www.
wereldoorlog1418.nl/zeepschaarste/index.
html).
5. Lietaert Peerbolte, p.163-164.
6. Bert Looper, 'De vergeten eeuw: Zutphen
1814-1918', in W.Th.M. Frijhoff e.a. (red.),
Geschiedenis van Zutphen. Zutphen 1989.
7. Het (gemeentelijk) Burgerlijk Armbestuur
ging pas in 1919 van start.
8. Zeep wordt gemaakt van plantaardige of dier
lijke vetten en oliën. Onze moderne douche-,
vaatwas-, machinewas- en reinigingsmiddelen
zijn aardolieproducten. Ze hebben niets met
zeep te maken en bestonden toen eenvoudig
nog niet. Echte zeep is tegenwoordig bijna een
luxeartikel, maar toen was zeep het enige mid
del zowel voor de persoonlijke hygiëne als voor
alle was- en schoonmaakklussen in en rond het
huis.
9. Regionaal Archief Zutphen, archiefnr. 480,
hierin: Distributie-Nieuws 1918/1919. Dage
lijks mededelingenblad van de distributie-
dienst van de gemeente Zutphen.
10. Hennie Ruitenbeek, 'Wonen in de Polsbroek',
in Bert Looper e.a., De Polsbroek. Geschiedenis
van een Zutphense volkswijk. Zwolle 1990.
11. Ria Gresnigt e.a., Lopen door het verleden van het
Barlhezekwartier. Negen eeuwen geschiedenis van een
Zutphense wijk, p. 92-94. Zutphen 2007.
12. Zie o.a. Frans van Poppel e.a., 'Hoe lang
leefden wij? Historische veranderingen in de
levensduur en het doodsoorzakenpatroon',
in Bevolkingstrends, 3e kwartaal 2005, Centraal
Bureau voor de Statistiek.
13. 1914 beschouwen we nog als vooroorlogs jaar:
de oorlog begon pas in augustus van dat jaar
en in de eerste maanden daarna was er in ons
land nog nauwelijks iets van schaarste of tekor
ten te merken.
14. Specifiek vermeld zijn acute bronchitis, bron-
chopneumonie, croupeuze pneumonie en
aandoeningen van de pleuraholte.
15. Nederlandsche Staatscourant, 1919 (www.delpher.
nl).
16. Gemeentelijk Jaarverslag 1917, 1918.
^utphen - 2017/4 115
