Wie was toch...
Jacob Israël de Haan
De Zutphensche Courant meldt 2 juli 1924
over wat later geldt als 'eerste politieke moord
in Palestina': "Mr. Jacob Israël de Haan, die te Je
ruzalem vermoord is in het Jodenkwartier, was vroe
ger onderwijzer. Te Amsterdam ging hij later rechten
studeren. Hij was eerst socialist, daarna anarchist;
ten slotte ging hij de Zionistische beweging dienen
maar eenmaal in Jeruzalem, werd hij een fel tegen
stander van het Zionisme. Zoo kreeg hij vele vijan
den, die hem ook verweten dat hij te veel omging
met Arabieren." Niet genoemd is zijn literaire
werk èn de commotie daarover, inclusief Ka
mervragen. Als eerste Nederlandse roman be
schrijft Pijpelijntjes (1904) een homoseksuele
relatie als vanzelfsprekend.
Jacobs moeder, Betje Rubens, is in Zutphen
geboren in 1852. Grootvader Mozes is winke
lier en lotenverkoper, woonachtig aan de Rij-
kenhage. Mozes overlijdt jong, in 1857. Zijn
graf is op de Zutphense Joodse begraafplaats.
Betje woont kort daarna, zonder moeder, in
Amsterdam.
Jacob (*1881, Smilde) strijdt levenslang te
gen onrecht. Zijn rechtenstudie helpt daarbij.
Als 21 -jarige zet hij zich in voor de kinderen
van ontslagen deelnemers aan de spoorweg
staking van april 1903, door het geven van le
zingen, geldinzameling en oprichten van co
mités. Dit brengt hem zaterdag 12 december
1903 in de slecht gevulde bovenzaal van het
Zutphense Volkshuis. De Courant doet ver
slag onder de kop Om de zonde der vaders. De
Haan benadrukt geen partij te kiezen tegen
werkgevers. Het gaat om kinderen die gebrek
aan eten en kleding hebben. Hij geeft "met ge
voel voorgedmgen een dorre opsomming, maar
in hare dorheid dikwijls van een treurige welspre
kendheid." De inzameling is ondanks de wei
nige aanwezigen boven verwachting: 23,66
dit nog zonder eerdere giften en méér dan-
Als Arabier gekleed, rond 1920. (Met dank aan anti
quariaat Fokas Holthuis, Den Haag, www.fokas.nl)
bijvoorbeeld in Groningen. Het plaatselijk
comité ontvangt graag geld of kleren en wil
een huis-aan-huiscollecte houden.
Rond 1913 beijvert Jacob zich voor Russi
sche gevangenen. Hij schrijft daar veelvuldig
over. Dit levert een schriftelijke confrontatie
op met jhr. mr. D.O. Engelen, voorzitter van
de Zutphense arrondissementsrechtbank, die
de problematiek relativeert. Engelen wordt
later door derden neergezet als een notabel
niet gehinderd door kennis hierover, die "zich
beperkt tot een beschaafd uitgesproken 'Kom, kom,
De Haan leest Engelen beargumenteerd
de les op de hem eigen, strijdbare manier.
Strijd blijft hij voeren. Oók tegen zichzelf in
zijn zoektocht tussen zinnelijkheid en zijn
hervonden geloof. Vanaf 1919 woont hij in
Jeruzalem. Zijn herziene standpunten over
het zionisme leiden tot de moord.
(Peter Kooij)
Literatuur:
- Zutphensche Courant 15-12-1903 (Regionaal
Archief Zutphen).
- Hans Driessen, in Rusland in Nederlandse ogen.
Amsterdam 1986.
52 7utphen - 2017/2
