Oranje weer boven
antwoordden die provocatie op 17 december
1783 met het verbod aan de officieren van de
Nieuwstadscompagnie om naar hun hopman
te luisteren als hij nog eens zoiets wilde on
dernemen. Bovendien gingen de andere vier
hoplieden - allen prinsgezind, hoewel hun
manschappen in meerderheid met de patri
otten heulden - mee in de wapenwedloop,
hoewel dat in hun geval op kosten van de stad
moest gebeuren. De heer van Rijsselt is wat
het exerceren betreft uiteindelijk toch door
de knieën gegaan. Op 12 maart 1784 vroeg
hij netjes om verlof voor wapenoefeningen
met zijn compagnie. Dat werd prompt ver
leend. Hij kreeg de stadsmanege toegewezen
en bij goed weer de Varkensweide.
Tot inzet van de burgercompagnieën voor een
gewelddadige patriotse omwenteling is het in
Zutphen niet gekomen. Wel bleven zich aller
lei botsingen voordoen tussen de magistraat
enerzijds en de gemeente, burgercomités en
manschappen van compagnieën anderzijds,
maar dat had nog niet tot ernstige ongeluk
ken geleid toen de prinsgezinde partij de stad
in het midden van 1787 onverwachts weer
volledig in haar greep kreeg.
Een toevallige opeenhoping van vecht- en
schietincidenten tussen Zutphense burgers
en militairen van het zeer oranjegezinde
garnizoen escaleerde op 25 juni 1787 tot
de situatie dat 'Oranje boven' schreeuwen
de soldaten onder het inslaan van ruiten in
groepjes door de stad trokken. Om hen te
bedaren kwam de heer van Suideras op het
idee om samen met commandant Van Hee-
ckeren getooid met oranjekokardes door de
stad te paraderen. Vertoon met oranje ver
sierselen greep als lopend vuur om zich heen.
Veel burgers, ook patriotten die bang waren
voor wraakacties, beplakten hun huizen met
oranjepapier. Dat bracht kalmte. In de nacht
van 25 op 26 juni maakte een inzameling van
wapens de burgercompagnieën onschadelijk.
Zo werden de Zutphense patriotten zonder
veel geweld uitgeschakeld. Na de zege van de
prinsgezinden was het gedaan met de politieke
woordenstrijd in het Zutphense memorie- en
resolutieboek. Het bevatte voortaan alleen nog
het verslag van alledaags magistraatswerk. De
heer van Rijsselt ontvluchtte de stad, en dien
de in oktober 1787 gedwongen zijn ontslag in.
Verstege mocht vanwege zijn lange staat van
dienst zijn schepenzetel nog even behouden,
maar werd in februari 1788 niet herbenoemd.
Hun opvolgers in het stadsbestuur waren trou
we orangisten. De Rode van Heeckeren vond
zichzelf opnieuw uit en werd prinsgezind.
Noten
1 Regionaal Archief Zutphen, Oud-archief van
de stad Zutphen (OAZ), inv.nr. 50, 22 februari
1781.
2 OAZ, inv.nrs. 1-72. De notulen van de spannen
de patriottenjaren 1783-1787 staan in inv.nrs.
51-55.
3 OAZ, inv.nr. 51.
4 OAZ, inv.nr. 52, onder datum 16 december
1783. Het geheime resolutieboek zelf is spoor
loos verdwenen.
Literatuur
- J. Baartmans, Robert Jasper baron van der Capellen
tot eden Marsch (1743-1814), Hilversum 2013.
- W. Frijhoff, 'Zutphens geschiedenis, 1591
1814', in W.Th.M. Frijhoff e.a. (red.), Geschiede
nis van Zutphen, Zutphen 1989.
- A.H. Wertheim-Gijse Weenink, 'Gelderland
1672-1795', in J.J. Poelhekke e.a. (red.), Geschie
denis van Gelderland 1492-1795, Zutphen 1975.
- H.A. Weststrate, Gelderland in den patriottentijd,
Arnhem 1903.
In maart 2016 verschijnt van Bert Koene de
biografie van A.R. van Heeckeren tot Suideras. Op
de jaarvergadering van de historische vereniging
zal de auteur hierover een lezing houden en het
eerste exemplaar overhandigen aan de burgemees
ter van Zutphen.
^utphen - 2015/4 111
