166 Belgische vluchtelingen
voor Zutphen
Ank van Alten
Massaal op de vlucht
Vluchtelingencomités
en ontvangt met open armen alle ongelukkigen
Koningin Wilhelmina, troonrede 15 september 1914
Een neutraliteitsverklaring is geen garantie dat een land buiten een oorlog blijft. Zowel
België als Nederland verklaren zich aan het begin van de Eerste Wereldoorlog neutraal
Maar dan blijkt dat de Duitse legerleiding Frankrijk vanuit het noorden wil aanvallen.
Daarvoor is het nodig dat Duitse legers vrije doortocht door België krijgen. Wanneer
Brussel dit weigert, gaat het mis. Zonder verdere oorlogsverklaring trekt het Duitse
leger België binnen. Het is 4 augustus 1914; voor België het begin van de Grote Oorlog.
Ondanks hardnekkige tegenstand rukken de
Duitsers snel op: Luik, Aarschot, Brussel, Leu
ven... en de inval beperkt zich niet alleen tot
militaire acties. Ook onder de burgerbevol
king wordt flink huisgehouden. De Duitsers
nemen gijzelaars, fusilleren, schieten op voor
bijgangers, plunderen, vernielen archieven
en bibliotheken. Bij de bevolking slaat de pa
niek toe en velen slaan op de vlucht. Vooral na
het Duitse bombardement op Antwerpen van
7 oktober 1914 ontstaat er een ware stroom
op weg richting Nederlandse grens: files van
voetgangers, paarden, hondenkarren, fiet
sers, koetsjes, kruiwagens, volgepropte boten,
stampvolle treinen en overal mensen, men
sen, mensen. Meer dan een miljoen Belgen,
van erg jong tot zeer oud, vluchten in slechts
enkele weken tijd ons land binnen (een land
trouwens dat op dat moment slechts zo'n 6,5
miljoen inwoners telt).
In het zuiden van Nederland wordt de toe
stand onhoudbaar. Men vangt vluchtelingen
op in openbare gebouwen en bij particulie
ren. Clubgebouwtjes zetten de deuren open,
tenten en tochtige fabriekshallen worden be
schikbaar gesteld, evenals schepen in de ha-
vens. Maar op een bepaald moment is echt
nergens meer onderdak te vinden. Wanneer
de vluchtelingen zelfs in weilanden en op
straat gaan bivakkeren, zit er niets anders op
dan hen over het land te verspreiden. Op 10
oktober seint men vanuit Roosendaal: 'Het
dorp lijkt één groot legerkamp. Heden zijn
weer drie lange treinen, te samen bevatten
de ongeveer 8000 personen, aangekomen.
Ze zijn slechts gedeeltelijk ontladen en ver
trokken een uur later in verschillende richtin
gen naar het noorden'.1 In navolging van de
grensprovincies Limburg, Noord-Brabant en
Zeeland maakt nu ook de rest van Nederland
zich op om vluchtelingen te ontvangen.
En tot op zekere hoogte is men er klaar voor.
Om te beginnen weet heel Nederland wat er
zich in België afspeelt en wat er in de gebie
den langs de grens gaande is. Dramatische
verslagen verschijnen in de kranten. Zo be
richt de Zutphensche Courant: duizenden
komen aan en er is natuurlijk niet voor al
len onderdak. Er komt gebrek aan voedsel
en vooral aan melk voor de kinderen en de
moeders met zuigelingen. Aller treurigst zijn
sommigen er aan toe: soldaten vervoeren de
72 ^utphen - 2015/3
