Schuldeisers
Duitsland te vluchten. Als dit plan in februa
ri 1767 wordt ontdekt, laten Judiths ouders
haar opsluiten in het vrouwenbeeterhuys Duin
kerken in Delft. Judith keert pas na de dood
van haar moeder terug op Huis 't Velde. Zij
heeft geregeld heftige ruzies met haar broer
Gerrit. Maar er gaan ook geruchten over inti
miteiten tussen broer en zus. Beiden blijven
ongetrouwd.
De familie Van Dorth is uitgesproken oran
jegezind. De adel krijgt immers baantjes en
jaargelden van de ambten die door de stad
houders van Oranje worden verdeeld. Zij
hebben ook goede contacten met Oranjefan
August Robbert van Heeckeren van Suideras.
In 1789 kopen Judith en haar broer van een
erfenis de havezate Harreveld bij Lichten
voorde, waar ze gaan wonen. Hun vader blijft
achter in Huis 't Velde.
In Frankrijk is dan de Revolutie uitgebroken,
waarna de Fransen in 1793 hun koning Lo-
dewijk XVI onthoofden. In januari 1795 be
zet een Frans leger samen met Nederlandse
Patriotten de Republiek. Twee dagen later
vlucht stadhouder Willem v naar Engeland.
Ons land krijgt een nieuwe naam: de Bataafse
Republiek.
Overal worden edelen uit hun ambten ge
zet. De Van Dorths dreigen al hun privileges
én hun bezittingen te verliezen. Judiths broer
Gerrit vertrekt, net als August Robbert van
Heeckeren naar Duitsland. Judith blijft in de
Achterhoek. Als eind 1797 schuldeisers be
slag leggen op de inboedel van Huis 't Velde,
drukt Judith een paar boeken uit de verzegel
de bibliotheek achterover. Hiervoor belandt
ze in de gevangenis van Zutphen. Na de win
ter lukt het haar dankzij een bevriende arts
en een omgekochte meid om te ontsnappen.
Ze duikt een tijdje onder in Westfalen.
In 1799 proberen Engelsen, Russen, Prui
sen en de gevluchte stadhouder de Fransen
te verdrijven. Eind augustus landen Engelse
en Russische troepen in Holland. Op 5 sep
tember 1799 valt August Robbert van Hee-
ckeren de Achterhoek binnen met Pruisische
troepen. Judith laat onmiddellijk de Oranje
vlag hijsen op huis Harreveld. Zij kleedt zich
oranje en rijdt met een koets naar Groenlo
en Lichtenvoorde. Overal vinden schermutse
lingen plaats tussen Prinsgezinden en Patriot
ten. Als Judith hoort dat in Lichtenvoorde Pa
triot Frederik Reesink is doodgestoken, zegt
ze: 'Dat is er maar één, er moeten er meer
kapot.'
De aanval mislukt en de Patriotten vestigen
hun macht opnieuw. Judith wordt opgepakt
omdat ze de moordenaar van Reesink zou be
schermen in Harreveld. Ze wordt maanden
lang verhoord door de militaire rechtbank,
eerst in Arnhem, later in Winterswijk. Op 21
november wordt het doodvonnis uitgespro
ken. Op basis van de Noodverordening, die
door de invasies van kracht is, is het vonnis
binnen vierentwintig uur voltrokken. Een
dag later verschijnt het volgende pamflet over
haar dood: 'Nu men, helaas! in onze dagen Het
lood ziet door de boezem jagen Van ene vrouw,
- mijn God! Wie had dit ooit geloofd, Is dan de
menselijkheid nu ganslijk uitgedoofd
Judith van Dorth is de enige Nederlandse
vrouw die door een militaire rechtbank ter
dood is veroordeeld. Bovendien zijn, voor zo
ver bekend, Judith van Dorth en de in 1947
geëxecuteerde Jodenjager Ans van Dijk de
enige Nederlandse vrouwen die om politieke
redenen ter dood zijn gebracht.
Bronnen
- P.W. van Wissing e.a. (red.), Biografisch Woorden
boek Gelderland, deel 1 (Verloren 1998).
- E. Kloek (red.), 1001 Vrouwen uit de Nederlandse
Geschiedenis (Van Tilt 2013).
^utphen - 2015/3 81
