De vraag is of de schout een oprechte poging
heeft ondernomen om Johan op Siel ofJohan
up Zyl op te sporen. De namen zijn weliswaar
verschillend gespeld, maar dat zegt nog niet
veel. De 16e-eeuwers schrijven namelijk zoals
ze spreken en de schrijfwijze is daarom erg va
riabel. Maar het is nauwelijks voorstelbaar dat
de schout het verschil tussen een koopman
en een speelman niet heeft opgemerkt. Mo
gelijk heeft de schout met het oppakken van
de speelman zijn goede wil willen tonen aan
Brussel. Hoe het afgelopen is met de speel
man vermelden de brieven helaas niet. Wel
zien we op de lijst van veroordeelden door
de Raad van Beroerten tweemaal de naam
Jan Opzeel uit Deventer. Eenmaal voor Jan zelf
en eenmaal voor zijn echtgenote.4 Het is aan
nemelijk dat dit de koopman en zijn vrouw
zijn, ook al omdat Zutphen op 26 maart van
Brussel het bevel krijgt om de inventaris op
te maken van roerende en onroerende goe
deren van het paar.5 De veroordelinglijst laat
niet zien welk vonnis er gewezen is: executie,
onthoofding, ophanging of verbanning. Ook
weten we niet óf er een vonnis is voltrokken.
Wellicht zijn ze bij verstek veroordeeld.
Studenten en docenten moeten
weg uit protestante gebieden
Op 5 mei 1571 verordonneert Brussel opnieuw
dat studenten en docenten niet langer mogen stude
ren op plaatsen die buiten de jurisdictie van Philips
II vallen. De enige uitzondering daarop is Rome.
Het verbod geldt ook voor jongeren onder de twintig
jaar die handelskennis willen opdoeneen taal of
een ambacht willen leren.
Engeland, Frankrijk, Zwitserland en de Duit
se staten vallen in 1571 niet (meer) onder
het bewind van Philips ii. In deze landen zijn
grote groepen protestanten actief, veelal met
instemming van de autoriteiten. Philips ii wil
verhinderen dat mensen uit de Nederlanden
'besmet' zullen raken met anti-roomse denk
beelden wanneer ze daar gaan studeren of do
ceren. Deze angst is niet ongegrond. In Lon
den en Sandwich hebben groepen gevluchte
Vlamingen calvinistische kerken opgezet.
Voor veel mensen uit Vlaanderen is dit een
inspiratiebron om ook daar zulke kerken te
stichten. Op dezelfde manier nemen de Wa
len de hugenoten in Frankrijk als voorbeeld.
Er zijn ballingen uit de noordelijke Nederlan
den neergestreken in Heidelberg, in het land
van Kleef, in de stichten Keulen en Aken, in
Wezel en in Frankenthal. In al die gebieden
zijn vluchtelingenkerken gesticht. Calvinisti
sche ballingen uit Holland en Friesland zijn
gevlucht naar het Duitse Emden. Daar vindt
in 1571 de eerste Nederlandse synode plaats,
die gezien kan worden als de stichtingsbijeen
komst van de Nederlandse gereformeerde
kerk. Veel van deze ballingen onderhouden
nauwe contacten met het thuisfront. Genoeg
reden tot ongerustheid voor de Spaansgezin-
den.
De vraag is of lokale bestuurders erg veel
moeite gedaan hebben om 'hun' studenten
en docenten terug te halen. Het lijkt er niet
op. Brussel heeft namelijk twee jaar eerder
eenzelfde verordening uitgevaardigd. Waar
schijnlijk hebben de plaatselijke autoriteiten
ook toen al de andere kant uit gekeken.
Soldaten moeten naar huis
In dezelfde brief van 5 mei 1571 verordonneert
Brussel dat Zutphen plakkaten op moet hangen die
afgedankte Spaanse soldaten aansporen om zonder
overlast te geven naar huis te gaan. Er zal van hun
diensten geen gebruik meer gemaakt worden.
Al ruim vóór 1571 worden de Nederlanden
geplaagd door economische malaise, gods
dienstconflicten en schending van privile
ges door Brussel. In 1566 komt het tot een
hoogtepunt als enkele radicale protestanten
beelden in katholieke kerken vernietigen.
Philips ii grijpt in en stuurt Alva met zijn
76 ^utphen - 2014/3
