meritocratische doelstelling die voor ons de gewoonste zaak van de wereld is geworden. Die school in Warnsveld had hij dubbel en dwars verdiend! Noten 1 AJ. van der Aa, Biographisch woordenboek der NederUnden, V (Haarlem 1859) 139-143; P.C. Molhuysen PJ. Blok (red.), Nieuw Neder- landsch Biografisch Woordenboek, I (Leiden 1911 [reprint 1974]) 817-818. 2 W. Frijhoff, Meertaligheid in de Gouden Eeuw. Een verkenning (Amsterdam 2010). 3 Nationaal Archief, Binnenlandse Zaken 1796-1813, inv.nr. 1229: p. 358-398 over het openbaar onderwijs; deelpublicatie in Eenige hoofdstukken uit het 'Aper$u sur la Hollande présen té a S.E le Ministre de l'Intérieur, comte de lEmpire, par M. d'Alphonse' ('s-Gravenhage 1900), citaat p. 139. 4 Over deze plannen: W. Frijhoff, 'Valeurs mi- litaires, élites civiles, sciences exactes: projets de réforme de l'éducation secondaire en Hollande a l'époque révolutionnaire', in: J.-P. Bertaud, F. Brunel, C. Duprat F. Hincker (red.), Sur la Revolution: approches plurielles. Mélanges Michel Vovelle (Parijs 1997) 405-414; J. Noordman, 'Onderwijsdemokratisering in de Patriottentijd. Vatebenders plan voor een radikale vernieuwing van het Nederlandse onderwijs', in: Comenius 1:4 (1981) 521-550. 5 G.E. Opstelten (red.), Brieven van Mr. A.C.W Staring, II (Haarlem 1916) 303-308. 6 W.Th.M. Frijhoff, e.a., Tempel van hovaardij. Zes eeuwen Stedelijk Gymnasium Haarlem (Haarlem 1990). 7 A. de Groot, Leven en arbeid van J.H. van der Palm (Wageningen 1960). 8 A. van den Ende, Handboek voor de onderwijzers op de openbare lagere scholen binnen het Bataafsche Gemeenebest (Amsterdam 1803). 9 Zie voor zijn werk: P.Th.F.M. Boekholt, Een onderwijsrapport uit 1808. Verslag van een reis van onderwijsinspecteur Van den Ende via Noord- en Oost-Nederland naar Oost-Friesland (Groningen 1986). 10 Zie voor de alfabetiseringscijfers en de schooldichtheid op basis van Van den Endes rapporten: W. Frijhoff, 'Van onderwijs naar opvoedend onderwijs. Ontwikkelingslijnen van opvoeding en onderwijs in Noord-Nederland in de achttiende eeuw', in: Werkgroep Achttiende Eeuw, Onderwijs en opvoeding in de achttiende eeuw (Amsterdam Maarssen) 3-39. Voor een algemeen beeld van het onderwijssysteem: J. Kloek W. Mijnhardt, 1800: Blauwdrukken voor een samenleving (Den Haag 2001) 267-290. 11 Teksten in: I. van Hoorn, De Nederlandse schoolwetgeving voor het lager onderwijs, 1796-1907 (Groningen 1907). Voorts over deze hervor mingen: A.M. van der Giezen, De eerste fase van de schoolstrijd in Nederland (1795-1806) (Assen 1937), vooral 93-99, vol lof over Van den Ende; P.Th.F.M. Boekholt, Het lager onderwijs in Gelderland 1795-1858 (Zutphen 1978) 80-118; S. Schama, Patriots and liberators. Revolution in the Netherlands 1780-1813 (New York 1977) 530-541; J. Lenders, De burger en de volksschool. Culturele en mentale achtergronden van een onder wijshervorming (Nijmegen 1988); P. Boekholt (red.), 'Tweehonderd jaar onderwijs en de zorg van de Staat', in: Jaarboek voor de geschiede nis van opvoeding en onderwijs (Assen 2002). 12 Als schepper van de inspectie staat Van den Ende vermeld in de Canon van het onderwijs, in het lemma over de schoolopziener: www.onderwijserfgoed.nl. 13 W. Frijhoff, 'Verlichte kaalslag in Europa? De academische herstructurering rond de Revo lutietijd en haar gevolgen', in: De Vrije Fries, 91 (2011) 23-45. 14 Nationaal Archief, Binnenlandse Zaken 1796-1813, inv.nr. 1201, exh. 31 januari 1813; samenvatting van de hele operatie in exh. 6 november 1813. Zie hierover W. Frijhoff, 'Onderwijshervorming in de Franse Tijd: Van den Endes plannen voor de middelbare school (1811-1813)', in: Holland. Historisch Tijdschrift, 37: 3 (2005) 188-204. 15 A. van den Ende, Geschiedkundige schets van Neêrlands schoolwetgeving, met aanteekeningen en bijlagen (Deventer 1846). In dit werk, na zijn dood gepubliceerd, staat een zeer uitvoerige necrologie (93 blz.) door twee vrienden, de predikanten J. Clarisse en J. Teissèdre l'Ange. 46 Zutphen - 2014/2

Periodiekenviewer van Erfgoedcentrum Zutphen

Zutphen (vanaf 1982) | 2014 | | pagina 14