'OWW.W
Opstand, genade en deling:
van Hamaland tot Gelre
Oiwt? ^octefntti msrcHr(ï-(t';?Tninioltli L«ci-<
Afb. 2. Godfried 'de Deen' in het necrologium van
Xanten, 7 juni; detail uit W Bader, Das aiteste To-
tenbuch des Stiftes Xanten, 2:Tafein (Kevelaer 1959)
fol. 30 vo, editie F.W. Oediger, Die Stiftskirche des
hi. Viktor zu Xanten: das aiteste Totenbuch des Stiftes
Xanten (Kevelaer 1958) 47
een kroniek. In 885 speelde de Hamaland-
se graaf Everhard Saxo een hoofdrol in de
'moord van Spijk' op Godfried 'de Deen'.
Deze was in 882 door keizer Karel 'de Dik
ke' benoemd tot markgraaf van 'Middenrijks
Friesland', op voorwaarde dat hij zijn Noor
mannen naar huis stuurde. Die thuisvaarders
hebben waarschijnlijk onderweg nog Zutphen
en Deventer aangedaan. Godfried maakte
een potje van zijn ambt en ging in 885 over
de schreef. De keizerlijke opperbevelhebber
Hendrik van Babenberg lokte Godfried naar
Spijk, zogenaamd voor besprekingen. Ever-
hard kreeg daar gelegenheid om zich te be
klagen over Godfrieds verwoesting van zijn
bezittingen. Er staat niet waar dat precies was
gebeurd, ik houd het voor de echo van het
Zutphense drama. Of Godfried daarbij wel
betrokken was, is hoogst twijfelachtig, maar
het opzetje werkte: er ontstond een handge
meen dat Godfried (afb. 2) noodlottig werd.
Meteen daarop werd de Rijn- en Maasdelta
hardhandig ontdaan van Noormannen.14
Spijk was gekozen vanwege zijn ligging aan de
voet van de Elterberg. Daar had het Hama-
landse gravenhuis na 882 een vervangende
burcht ingericht, die in het complot van 885
goed van pas kwam.15 Elten was blijkens de la
tere stichting van het stift eigengoed van de
familie. Maar Zutphen was dat ook. Als Ever-
hard Saxo in 885 met zijn klacht inderdaad
op Zutphen doelde, dan is van belang dat hij
zich beklaagde. Was Zutphen koningsgoed
geweest, dan was de keizer zelf benadeelde
partij en had Everhard Saxo in het complot
helemaal niets te zoeken.16
Ook de aanleg van de ringwalburcht, eind ne
gende eeuw of rond 900,17 valt met de lotge
vallen van het Hamalandse huis te verbinden.
Nadat Everhard Saxo in 898 was vermoord,
werd zijn ducatus aan zijn broer Meginhard
opgedragen. Dat slaat waarschijnlijk op het
ambt van wijlen 'de Deen'. Eerst heeft Hen
drik van Babenberg dat overgenomen, maar
hij kwam in 886 om bij Parijs. Everhard Saxo
lijkt toen zijn opvolger te zijn geworden.18 Dat
Saxo's oudste zoon in 898 niet opvolgde, be
tekent dat hij te jong was. Als Saxo's gezin op
de Elterberg bleef wonen, moest oom Megin-
hard elders passend onderdak vinden. Voor
hem kan de Zutphense ringwalburcht zijn
aangelegd.
Saxo's oudste zoon, Meginhard, is later wel in
de graafschappen van zijn vader opgevolgd,
maar het markgraafschap was toen al teloor
gegaan. Meginhard is in 921 als graaf zicht
baar, maar toen hij tussen 952 en 956 over
leed en op de Elterberg werd begraven, was
hij ambteloos.19 Zijn oudste zoon, Everhard,
blijkt op 26 november 944 graaf in Drenthe
en was dat in 956 en 960 ook in Salland, zijn
76 ^utphen - 2013/3
