Henriette Polak
Henriette Antoinette Schwarz, roepnaam Jet,
wordt op 7 november 1893 geboren aan de
toenmalige Zutphense Stationsweg. Welhaast
voorspellend zijn getuigen bij haar geboorte
aangifte een muziekonderwijzer én een boek
houder. Haar Joodse grootouders, koopman
Nathan Schwarz en zijn vrouwJetje, zijn afkom
stig uit het Duitse Raesfeld (een plaats zuidoos
telijk van Winterswijk). Levi, de derde van hun
elf in Zutphen geboren kinderen, huwt met
de eveneens Joodse Rebecca Vles. Uit dit hu
welijk wordt Jet geboren. Levi, ook genoemd
Leopold, legt de basis voor het familiefortuin,
dat bijdraagt aan het ontstaan van het Museum
Henriette Polak. Als 'Fabrikanten in vruchten
sappen' begint hij met een zwager in 1889 aan
de Waterstraat de succesvolle firma Polak
Schwarz, die uitgroeit tot 'eene inrichting voor
het vervaardigen van chemische praeparaten'
op basis van vruchtenextracten en oliën; kort
om: ze worden fabrikanten in geur- en smaak
stoffen. In 1896 wordt het bedrijf verplaatst
naar Zaandam. Het gezin Schwarz verhuist dan
naar Amsterdam.
Jet volgt de meisjes-hbs en de school voor
maatschappelijk werk. In 1917 trouwt ze
met de rechtswetenschapper Leo
Polak. Ze krijgen drie dochters. Zijn
benoeming in 1929 tot hoog
leraar wijsbegeerte brengt hen
in Groningen, waar hun huis het
middelpunt wordt van culturele
activiteiten.
Leo en een dochter worden
in de oorlog vermoord; Jet en
de andere dochters overleven
door onder te duiken. Terug in
Amsterdam herneemt Henriette
haar culturele en maatschappe
lijke activiteiten. Zo organiseert
ze huisconcerten. Ze richt het
Rosa Spier Huis op en heeft
zitting in diverse besturen. In
1967 krijgt de kunstenaar Joop Sjollema op
dracht van het bestuur van een humanistisch
bejaardenhuis om Henriette Polak-Schwarz
te portretteren, die bestuurslid is. Tijdens
de poseersessies spreken schilder en gepor
tretteerde over het heersende kunstklimaat,
waarin musea en overheid een voorkeur heb
ben voor abstracte en experimentele kunst.
De als onrechtvaardig ervaren achterstelling
van de figuratieve kunst leidt tot oprichting
van de Stichting Henriette Antoinette, met als
doel aankoop van werken 'waarvan de belang
rijkheid ten gevolge van tijdelijk heersende
tendensen niet voldoende wordt onderkend'.
Henriette stelt 250.000 gulden beschikbaar.
Het plan beoogt ook onderbrenging van fi
guratieve kunst in een museum. De collectie
krijgt in haar geboorteplaats onderdak, waar
voor ze bereid is honderdduizend gulden bij
te dragen. De stichting verkoopt de collectie
en het gebouw voor een symbolisch bedrag
aan de gemeente Zutphen.
Henriette overlijdt op 12 april 1974, een
jaar voor de opening van 'haar' museum.
(Peter Kooij)
Bronnen
Regionaal Archief Zutphen: collectie
documentatie 678 Polak en Schwarz:
jaarverslagen gemeente Zutphen, 1891
e.a.: bevolkingsregisters Zutphen,
1862-1890 (p. 289) en 1890-1922
(p. 291geboorteakten Zutphen,
1870-1912: Feico Hoekstra, Vormen
van Figuratie. Figuratie en traditie in de
Nederlandse beeldende kunst (1945-2000)
(Zutphen 2000).
Portret van mevrouw H.A. Polak-
Schwarz, 1972, brons. Het is gemaakt
doorTheresia van der Pant in opdracht
van de beoordelingscommissie van
de Stichting Henriette Antoinette,
(collectie Museum Henriette Polak
Zutphen)
^utphen - 2012/4 115
