Adriaan van den Ende
Iedereen kent wel de gedenknaald bij Het
Loo in Apeldoorn, maar dat ook Warnsveld
zijn gedenknaald heeft weten maar weini
gen. De wat bescheidener uitgevallen Warns-
veldse naald is in 1848 opgericht door het
Nederlandsch Onderwijs Genootschap, en
markeert het graf van Adriaan van den Ende
(*1768 Delft - f1846 Warnsveld) op de be
graafplaats aan de Vordenseweg. Of hij er
echt onder ligt is niet zeker. 'Zijn leven was
gewijd aan de bevestiging en uitbreiding van
het verbeterd volks-onderwijs in Nederland',
staat er op de zuil te lezen. En ook nog 'door
dankbare onderwijzers'.
Wegens een ernstige borstkwaal moet Van
den Ende zijn beroep als predikant opgeven.
Hij wordt in 1800 assistent van J.H. van der
Palm, Agent (minister) van Nationale Opvoe
ding van de Bataafse Republiek. In deze func
tie schrijft hij het Handboek voor de onderwijzers
op de openbare lagere scholen binnen het Bataafsche
Gemeenebest. De hierin geformuleerde ideeën
verwerkt hij kort daarna in het ontwerp van
een nieuwe schoolwet, die het onderwijs op
nationale leest moet schoeien. De wet treedt
op 3 april 1806 in werking. Nieuw zijn onder
meer het klassikaal onderwijs, het verbod op
leerstellig onderwijs, bekwaamheidseisen aan
onderwijzers en een toezicht op de kwaliteit
van het onderwijs door schoolopzieners. Ar
menscholen worden gratis, maar leerplicht is
nog een brug te ver.
Op 5 april 1804 trouwt Adriaan van den Ende
op huize Het Blek in Leesten met Anna Gesina
Toewater, jongste dochter van mr. H.W. Toe
water, stadssecretaris van Zutphen. Het paar
krijgt één zoon. Ook in de Franse tijd blijft
Van den Ende zich beleidsmatig met onder
wijszaken bezighouden. Na de machtswisse
ling benoemt koning Willem I hem in 1817
tot hoofdinspecteur van het middelbaar en
lager onderwijs. Van den Ende gaat in 1832
De gedenknaald voor Adriaan van den Ende op de
begraafplaats aan de Vordenseweg in Warnsveld.
(foto: Rob Kammelar)
met pensioen. Na het overlijden van zijn
echtgenote in 1836 gaat hij op Het Geessink
in Warnsveld wonen. Tot zijn dood liefheb
bert hij hier in geologie en mineralogie. Ook
schrijft hij nog een Geschiedkundige schets van
Neêrlands schoolwetgeving, met Aanteekeningen en
Bijlagen, na zijn dood ook voor het publiek
uitgegeven.
Als in 1977 in Warnsveld een tweede openba
re school wordt geopend, krijgt de eerste, die
in 1929 is gesticht, de naam Adriaan van den
Ende-school. (Rob Kammelar)
Bronnen
A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek van Neder
land. Deel 5, 1859; (http://www.dbnl.org/tekst/
aa001biog06_01/aa001biog06_01_0295.php);
Schoolwet (Nederland), op http://nl.wikipedia.
org/wiki/Schoolwet_(Nederland) (juni 2012).
114 ^utphen - 2012/4
