Noormannen
De Berkel als waterberging
Afb. 4 Een van de slachtoffers van de aanval door
de Vikingen op Zutphen, vermoedelijk in 882. Het
gaat om een vrouw van rond de veertig jaar die
na zwaardverwondingen overleed op de vloer van
een ingegraven hut. (Archeologie gemeente
Zutphen)
Volgens Makaske c.s. zou de IJssel pas rond
950 bevaarbaar zijn geweest. Dat is slecht te
rijmen met de aanval in 882 van Noorman
nen op Zutphen, van wie slachtoffers in 1997
zijn teruggevonden8 (afb. 4). Het is bekend
dat in 880 Vikingen Nijmegen hebben bezet
en daar hebben overwinterd. Dat is bekend
uit de Annales Fuldenses9, een opsomming van
gebeurtenissen in de tijd waarover we het nu
hebben. Daar staat ook vermeld dat die Noor
mannen in de wijde omgeving van Nijmegen
nogal nadrukkelijk aanwezig zijn geweest; ze
beperkten zich daarbij niet tot de waterwe
gen. Algemeen wordt aangenomen dat deze
groep of een deel ervan schuldig is geweest
aan de moordpartij in Zutphen. Het meest
waarschijnlijk is dat ze over water zijn gekomen.
Over Deventer is deze aanval geboekstaafd in
de Annales Fuldenses10: de Noormannen heb
ben de haven, die in het Fries Deventer wordt
genoemd, geplunderd, nadat zeer velen waren
gedood (afb. 5)Een haven ligt niet aan een
slecht bevaarbare rivier. Archeologen hebben
er producten gevonden als natuursteen uit de
Eifel, keramiek uit de Rijn- en Eifelstreek, hout
uit het Midden- en Nederrijngebied. Op z'n
minst was er in die tijd (9de eeuw) een goede
verbinding met het zuiden.
Toen de Kaardebol zou worden gebouwd (het
centrum voor duurzaamheid van Zutphen)is
daar uiteraard eerst archeologisch onderzoek
gedaan.11 Hierbij is in de ondergrond een dik
kleipakket van circa 30 cm aangetroffen. Klei
wordt afgezet als land onder water staat; de
grote dikte van het aangetroffen pakket is een
aanwijzing dat dit gebied herhaaldelijk dan
wel langdurig onder water heeft gestaan. Er
zijn op meer, vergelijkbare plaatsen dergelijke
kleipakketten gevonden. In het beekdal van
de Ooyerhoekse Laak is boven op deze klei
laag materiaal uit de zesde en zevende eeuw
gevonden. Bovendien is daar een vroeg-mid-
deleeuwse waterput gevonden; die was door
de kleilaag heen gegraven.12 Dat kleipakket
moet dus vóór 500 zijn afgezet. Oorspronke
lijk was de conclusie dat veelvuldig hoogwater
van de IJssel de oorzaak was van dat kleipak-
ket. Met de huidige inzichten, dat de IJssel of
rond 550 dan wel tussen 600 en 900 is ont
staan, moet de conclusie zijn dat het de Berkel
was die indertijd buiten zijn oevers is getre
den. Gezien de vondsten uit de zesde en ze
vende eeuw is het zeer waarschijnlijk dat het
ontstaan van de IJssel vóór 600 is geweest. Dat
past weer in het plaatje dat Cohen schetste.
Kortom, de Berkel, als zijtak van de Rijn, deed
38 ^utphen - 2012/2
