Avulsies, crevasses en oeverwallen
werk op grondboringen. Makaske c.s. hech
ten veel waarde aan Ci4-dateringen van oude
veenresten. Aan voormalig levend materiaal
is met C14 met een redelijke nauwkeurigheid
te meten hoe lang dat materiaal dood is. Bij
verstoringen in de bodemlagen, zoals bij bo
ringen, is een datering daarvan alleen maar
vast te stellen door vergelijking met in de tijd
vast te stellen verschijnselen. Dat kunnen
Ci4-metingen zijn, maar ook archeologische
gegevens. Er waren al eerder Ci4-dateringen
gedaan aan veenresten, en wel tussen Arn
hem en Doesburg. Op grond hiervan was
toen de ouderdom van de IJssel geschat op
zo'n 2000 tot 1700 jaar. Om diverse redenen
hadden Makaske c.s. nogal wat kritiek op
deze gegevens. Zij besloten te gaan boren bij
Wapenveld en bij Westerholte (bij Zwolle),
want daar was geschikt materiaal voor de ge
wenste Ci4-dateringen te verwachten. Ook
de Wageningers kwamen tot de conclusie dat
de IJssel tamelijk recent is ontstaan door een
avulsie, maar volgens hen vond deze plaats bij
Doesburg. Verder menen zij dat deze avulsie
veel tijd heeft gekost; ze moet rond 600 zijn
begonnen, en vervolgens moet de IJssel pas
omstreeks 950 bevaarbaar geworden zijn. In
hun optiek was de Oude IJssel een zijrivier
van de Rijn, terwijl de Berkel naar het noor
den stroomde.
Volledigheidshalve moet de Romeinse gene
raal Drusus vermeld worden. Hij zou in 12
v. Chr. een gracht hebben gegraven, in de
meest populaire versie tussen Arnhem en
Doesburg. Juist voor deze versie bestaat geen
enkele feitelijke ondersteuning.
Een avulsie is de technische en internationale
term voor een natuurlijke wijziging van een
rivierloop waardoor een nieuwe rivier ont-
staat.5 Avulsies kunnen snel verlopen, maar
er kan ook veel tijd overheen gaan.6
Afb. 2 Oeverwal in de buurt van Millingen aan
de Rijn (dat eigenlijk aan het Bijlandsch Kanaal
ligt). (foto: Jo van Es, RJ Foto-Videoproductie)
Beide theorieën veronderstellen een avulsie -
Cohen een snelle, door het doorbreken van
een oeverwal van de Berkel. Daaraan vooraf
gaande zou het Rijnwater zo hoog zijn opge
stuwd dat zijrivieren als de Berkel ook hoog
kwamen te staan. Het doorbreken van een
oeverwal en het overspoelen van een water
scheiding zou voor het ontstaan van de Gel
derse IJssel hebben gezorgd. Makaske c.s.
denken dat een toen bestaand terras uit de ijs
tijd ten noorden van Doesburg de waterschei
ding was en dat die werd doorbroken.
Waar je een avulsie vermoedt, ga je op zoek
naar crevasses. Die kun je zien als niet gelukte
avulsies. Ze liggen relatief hoog in oeverwal-
len en vormen daar - in de ondergrond - be
paalde verstoringen, die de vakman kan
herkennen. Makaske vond crevasses ten noor
den van de Oude IJssel, oostelijk van Does
burg. Die wijzen erop dat daar diverse keren
het water heel hoog heeft gestaan. Natuurlijk
zag Makaske dit als een ondersteuning van
3 6 ^utphen - 2012/2
