Hoe j ong is de IJssel?
Jan Frings1
C14-dateringen
De IJssel is een jonge rivier. Daarover bestaat geen discussie. Wel is er discussie over
hóe jong de IJssel dan wel is; er bestaan twee theorieën. In november 2009 is daar een
symposium over gehouden in de Burgerzaal in Zutphen. Daar werden niet alleen de
beide concurrerend e theorieën gepresenteerd, ook werden er historische en
archeologische feiten door Zutphens stadsarcheoloog Michel Groothedde naast
gelegd. Deze presentatie is later verwerkt tot een artikel in Bijdragen en Mededelingen
Gelre.2 Omdat de lezerskringen van Zutphen en de Bijdragen niet erg samenvallen,
terwijl het toch ook onze lezers zal interesseren, volgt hieronder een overzicht van het
verhaal van Groot hedde. Wie alle details wil weten, zal het oorspronkelijke artikel
moeten raadplegen.
Beide theorieën veronderstellen dat de Rijn
op een keer naar het noord en een doorbraak
heeft gemaakt door wat vóór die tijd een wa
terscheiding was. De theorieën verschillen in
de plaats en de tijd van die doorbraak. De ene
theorie is gebaseerd op het werk van Cohen
Stouthamer van de Universiteit Utrecht. In
een onderzoek, genaamd Zand in Banenzijn
zo'n zeventienduizend boringen gezet in het
IJsseldal.3 Eerste doel van dit onderzoek was
het verkrijgen van inzicht in de situatie van
de ondergrond bij de rivieren en dat gerela
teerd aan waterstromen en in het bijzonder
de kans op dijkdoorbraken. De bekende wie
len zijn bijvoorbeeld daar waar een zandbaan
in de ondergrond loopt.
Op grond van hun bevindingen komen
Cohen Stouthamer tot de conclusie dat de
Gelderse IJssel is ontstaan door een door
braak (een avulsie, zie verderop) iets ten
noorden van Zutphen. Dat moet ergens tus
sen 350 en 600 zijn gebeurd, vermoedelijk
omstreeks 550. In datjaar verdronk een com
pleet eikenbos bij Zwolle-Stadhagen. Vóór die
tijd boog de Berkel naar het zuiden en was
het een zijrivier van de Rijn (afb 1.).
Twente
Salland
'Deventer
Schipbeek
barrière
Zutphen,
Berkel
Veluwe
Achterhoek
Beinum
Afb. 1 Vereenvoudigde weergave van de waterhuis
houding vóór de vorming van de IJssel volgens de
theorie van Cohen c.s. (Archeologie gemeente
Zutphen)
De andere theorie komt voort uit het werk
van Makaske c.s. van de Wageningen Univer
siteit.4 Hier was het doel vast te leggen sinds
wanneer de IJssel bestaat en hoe die is ont
staan. Ook deze onderzoekers baseren hun
Zutphen - 2012/2
35
