Loopsloten
Constant Willems
Palmhout
Tuimelaar
Wij, leden van de Werkgroep Bouwhistorie van de Historische Vereniging Zutphen,
letten op van alles als we op onderzoek gaan in panden in de binnenstad. En worden er
bijzondere dingen ontdekt, dan leggen we die met plezier uit aan de bewoners.
Bij een slot met gewone, alledaagse deurkruk
ken opent die deur zich na het naar beneden
duwen van de deurkruk, tot zover niets bij
zonders. Maar in oude paneeldeuren zijn
soms nog oude sloten achtergebleven die de
deur ook openen na het omhoog duwen van
de kruk. Deze bijzondere sloten verdwijnen
haast ongemerkt uit de deuren.
Wat is er nu precies aan de hand? Vroeger
hadden de meeste deuren geen deurkrukken
maar knoppen. Die waren vaak van palmhout
en in de meeste gevallen prachtig van vorm.
Het nadeel van die knoppen was dat je nogal
wat moeite moest doen om de deur te ope
nen. Je kon er bijvoorbeeld niets mee als je je
handen vol had. Met een deurkruk gaat dat
wel; je leunt gewoon met je elleboog op de
kruk en de deur opent zich. Knoppen waren
dus gedoemd te verdwijnen, maar in enkele
gevallen zijn de daarbij behorende sloten blij
ven zitten. Wij vinden als werkgroep dat dit
ook een stukje bouwhistorie is en dat het
waardevol is om die sloten te handhaven.
Zo'n slot, een 'loopslot' zeggen we eigenlijk,
had als bijzonderheid een tuimelaar in zijn
technische binnenste. Op de tekening is dat
te zien. Bij het draaien van de knop beweegt
de schieter naar achteren, de deur opent
zich, en daarna drukt een veer de schieter
weer terug. Draaien kan dus in twee richtin
gen; bij een modern slot kan dit alleen maar
door het naar beneden te duwen. Hebt u met
zo'n oud slot te maken, dan kunt u de kruk,
of de knop als die er nog aan zit, naar bene
den en naar boven bewegen; in beide geval
len gaat de deur open.
Wanneer deuren in uw huis dus een derge
lijk slot hebben, dan kunt u er zeker van zijn
dat daar ooit een knop op zat. Vaak is de knop
vervangen door een kruk en dan zult u zien
dat die kruk door zijn gewicht wat doorhangt.
Het was ook nooit de bedoeling van de uitvin
der dat daar een kruk aan kwam te zitten, de
veer was daar gewoon niet op berekend.
Woont u in een oud huis met paneeldeu
ren, kijk dan eens of de originele loopsloten
er nog in zitten. En... koester ze!
loopslot
Het principe van een loopslot. (uit: R. Jellema e.a.,
Bouwkunde voor het Middelbaar Technisch Onderwijs,
1948)
Links: een houten deurknop; midden: een deurkruk
op een oud loopslot, de kruk hangt door; rechts:
een knop van bakeliet op een opgeklampte deur.
(foto's: auteur)
^utphen - 2012/2
47
