Functionele plattegrond
municatie van stedelijke waarden en van de
promotie van de stad en haar eigenheid.
Daarom staan kerken en belangrijke gebou
wen op oude kaarten gewoonlijk met andere
kleuren afgebeeld, niet zelden ook vergroot.
En daarom zien we achter de huizen van de
elite fraaie tuinen, die gestileerd zijn weerge
geven om het verschil in rijkdom te bena
drukken. Tot aan de Bataafse revolutie was de
Nederlandse stad in handen van een oligar
chie, die zich soeverein achtte, zich het be
stuur en beheer van de stad had toegeëigend,
en de teugels strak hield. De stadsplattegrond
was daarbij een visuele steun: ze liet de stad
zien zoals het stadsbestuur dat wilde en on
dersteunde zijn verhaal erover. Historische
kaarten, plattegronden en panorama's wer
den vaak nog decennia lang herdrukt, ook als
hun feitelijke betrouwbaarheid sterk was ver
minderd. Zo'n plattegrond of stadssilhouet
gaf de stad weer zoals ze traditioneel door
haar bewoners maar ook door buitenstaan
ders werd gezien, en niet zonder meer zoals
ze in werkelijkheid was.
Vanaf de zeventiende eeuw krijgen stadsplat
tegronden ook andere functies, als militaire
kaarten die aangeven waar de sterke en
zwakke punten van de stadsverdediging lig
gen. Ze worden dan preciezer, worden gere
geld aangepast, maar laten ook elementen
weg die voor de verdediging van minder be
lang zijn, zoals het stratenplan binnen de
muren. Geleidelijk aan wordt de stadsplatte
grond en de streekkaart steeds meer een
tweedimensionale, functionele plattegrond
waarin maar één enkel gegeven wordt uitge
werkt: het stratenplan, de toeristische functie,
het bedrijfsleven, enzovoort. Plattegronden
van de laatste eeuw ogen dan ook saai, ze heb
ben aan precisie gewonnen maar hebben te
gelijk hun semantische rijkdom verloren. Ze
hebben een verhaal en afbeeldingen nodig
om te gaan spreken. Wie met die beperkin
gen voor ogen deze atlas leest, zal de geschie
denis van Zutphen herontdekken, vanaf de
eerste bewoners tot het toekomstbeeld dat de
stad thans voor ogen heeft.
Noten
1. Willem Frijhoff, Michel Groothedde Christi-
aan te Strake, Historische atlas van Zutphen, Nij
megen 2011.
2. M.M. Doornink-Hoogenraad, met kaarten van
Th. Rothfusz, Zutfen, Delft 1983 (Historische
Stedenatlas van Nederland, 3).
3. Michel Groothedde Jeroen Krijnen, Vesting
stad Zutphen. Elf eeuwen versterken en verdedigen,
Zutphen 2004, 2e herz. dr. 2008. Een andere
reeks plattegronden van Zutphen met com
mentaar werd gepubliceerd door Frans Schol
ten, Historische plattegronden van Nederlandse
steden. Gelderland, deel 8.3: De steden van Achter
hoek en Liemers, Lisse Alphen aan den Rijn
2006, pp. 77-87, 99-103.
4. W.Th.M. Frijhoff e.a. (red.), Geschiedenis van
Zutphen, Zutphen 1989, 2e dr. 2003. Zie voor
een globale beoordeling van enkele ontwikke
lingen op dit gebied: Jan Hein Furnée, 'Naar
een integrale geschiedenis van de negen-
tiende-eeuwse stad. Vijftien stadsbiografieën in
perspectief', in De Negentiende Eeuw 33:2
(2009), pp. 96-122.
5. R.W. Tadama, Geschiedenis der stad Zutphen van
de vroegste tijden tot 1795, Zutphen 1856, reprint
Schiedam 1976.
6. Henri Havard, La Hollande pittoresque. Les fron-
tières menacées. Voyage dans les provinces de Frise,
Groningue, Drenthe, Overyssel, Gueldre et Lim-
bourg, Parijs 1876; Ned. vert. De bedreigde gren
zen, Haarlem 1876. De Engelse vertaling
Picturesque Holland is beschikbaar als e-book op
internet http://www.ebooksread.com/authors-
eng/henry-havard/, over Zutphen pp. 219
237, het citaat op p. 219.
7. Victor de Stuers, 'Holland op zijn smalst', in
De Gids 37 (november 1873), pp. 320-403; fac
simile herdruk in Holland op zijn smalst, Bus-
sum 1975.
12 ^utphen - 2012/1
