van de bovenstaande visie van Herman Ber-
ner lijkt het er niet op dat Wilhelm de
beeldsnijder de vrije hand kreeg bij de uit
voering, maar zich strikt aan voorbeelden
moest houden die hem waarschijnlijk door
Berner ter hand werden gesteld.
Het Salvatoir-type
De standaardiconografie van het Salvator-
type lag in de zestiende eeuw min of meer
vast. Het beeldtype kwam al in de elfde
eeuw voor, maar pas in de late middeleeu
wen en renaissance werd het veelvuldig
toegepast, zowel door schilders als beeld
houwers en beeldsnijders:
- Het is de verrezen Christus die afgebeeld
wordt, meestal in volle lengte, met een
tuniek of priesterkoorkap bekleed.
- In de linkerhand draagt hij een wereldbol
of rijksappel, die vaak met een kruis
wordt bekroond, als teken van zijn
macht. Op schilderijen weerspiegelt in de Afb. 1 Christus als Salvator Mundi, 67,5 x 26 x
wereldbol soms een venster als symbool 17 cm, eikenhout, ca. 1510-1530; de polychro-
van het 'licht van de wereld', een aandui- mie is later verwijderd. De opgeheven zegenen-
'i
ding voor Christus.
de rechterhand is helaas afgebroken. Gemaakt in
- De rechterhand maakt, vrijwel altijd met het atelier van de Meester van Elsloo. Rijksmu-
twee vingers, een zegenend gebaar.
seum Catharijneconvent Utrecht.
- Als tegenhanger kan Maria zijn afgebeeld (foto: Ruben de Heer)
(Salve Regina MundiWees gegroet, Ko
ningin der Wereld). De hand van de Meester van Elsloo, waar
schijnlijk werkzaam in Roermond, is her
Midden negentiende eeuw verdwijnt het kenbaar aan de uitbundige kleding met diep
thema. Onder Pius IX (paus van 1846-1878) uitgestoken plooien en zijn aandacht voor
wordt het verdrongen door een nieuw the- details.
ma: het Heilig Hart van Jezus. In de negen- In het beeld van afb. 3 wordt niet de verre-
tiende-eeuwse opvatting zou Christus de zen Christus maar het Jezus-kind afgebeeld:
aarde hebben gered door middel van zijn een aanduiding dat als een beeldtaal een-
goddelijk hart.
Voorbeelden
maal ingevoerd en geaccepteerd is, er vrijer
op gevarieerd kan worden. Dit beeldje zal
oorspronkelijk voor privé-devotie bedoeld
De voorstelling van afb. 1 maakte oorspron- zijn geweest, en het kwam in zittende en
kelijk deel uit van een groep met de twaalf staande houding voor. Op hoogtijdagen,
apostelen. De beeldengroep stond waar- met name in de kersttijd, werden de beeld-
schijnlijk op een doksaal (scheidingsbalk) jes feestelijk aangekleed met een manteltje,
tussen het schip en het koor van een kerk, en op een prominente plaats in huis opge-
met het gelaat naar de gelovigen gewend. steld. Het motief van het zittende Christus-
ZUTPHEN
f
m
