de stad.
dergelijke middelen niet. Behalve deze fi- Nederlandse kusten. Nijpend werd het toen
nanciële ellende bracht een leger ook ruim- bleek dat het gasthuis ook geen stokvis
telijke problemen met zich mee. Opeens kocht. Het gemis aan haring en stokvis werd
werd een stad bevolkt met veel extra men- niet gecompenseerd door extra uitgaven aan
sen, die slaapplaatsen en voedsel nodig had- andere vis. Integendeel, er werd juist minder
den. Behalve de soldaten zelf waren dat uitgegeven aan vis.5 Voor de vastendagen
soms ook hun vrouwen en kinderen, die in bleef er dan ook, bij gebrek aan vis, niet veel
de achterhoede van het leger meeliepen. anders over dan brood te eten.
Al deze mensen, met hun paarden, moesten
worden ondergebracht in particuliere wo- Na hun verovering eisten beide legers geld
ningen, kloosters en andere instellingen van van het gasthuis als oorlogscontributie. Hier
door verloor het gasthuis een kwart van zijn
jaarinkomsten. Het huis werd ook nog eens
Zo ontstond een overbevolkte stad, wat kon geplunderd. In de rekeningen van het Nieu-
leiden tot uitbraak van besmettelijke ziekten, we Gasthuis vinden we een gift van 1 gul-
zoals pest, cholera en tyfus. Al deze mensen den en 12V2 stuiver voor beddenlakens na-
moesten ook nog te eten hebben en dat dem dat het hus gans beroft vas.6 Maar het
bleek vaak een groot probleem. De aanvoer verloor niet alleen goederen en contant geld,
van voedsel van elders werd nogal eens be- ook voedsel en drank moest men inleveren,
lemmerd door rondtrekkende troepen. Ook Zo deden de soldaten zich tegoed aan kaas
de gewassen op de velden in de directe om- en wijn, die het gasthuis specifiek inkocht
geving van de stad waren niet veilig. Deze voor de ruter of de prins ruter.7 De totale in-
gewassen werden geregeld geroofd of in kopen aan wijn waren maar liefst zo'n 75%
brand gestoken door wegtrekkende troepen hoger. Aan gerst, voor de bierproductie,
om ervoor te zorgen dat vijandelijke legers werd zo'n 35% meer gemalen. Dankzij een
geen profijt zouden hebben van deze voed- voorraad hoefde het gasthuis geen gerst in te
selvoorraad.4 kopen.
Plundering en oorlogscontributie Gestolen vee
Het Nieuwe Gasthuis, een opvanghuis voor ...met dye veraveringe van der stat met kone,
armen, ouderen en zieken, had het zwaar te perc/e, kalver unde osse myede unde vechge-
verduren in het oorlogsgeweld van 1572. Al namensoe dat dat huis nyt behylt...8
vóór de veroveringen van 1572 was er geen Uit dit citaat blijkt dat er bij de veroveringen
haring meer te krijgen in het gasthuis. Waar- ook nog eens al het rundvee meegenomen
schijnlijk kon de haring, die geïmporteerd werd. Vermoedelijk gebeurde dit op het eind
werd uit noordelijke wateren, het land van het jaar (mogelijk bij de Spaanse her-
niet binnen als gevolg van de onrust die overing in november), toen het benodigde
de staatsen elders veroorzaakten langs de vee al geslacht was. Er werden dat jaar
4 Leo Adriaenssen, Staatvormend geweld, Tilburg 2007.
5 In 1570 werd, behalve aan haring en stokvis, 37 gulden besteed aan de aanschaf van vis, in 1571
was dat 50 gulden en in 1572 slechts 23 gulden.
6 'nadat het huis helemaal beroofd was'. S. Galema, R. Gresnigt M. Kooij-van der Leur, Getranscri
beerde rekeningen van het Nieuwe Gasthuis 1572-1573 p. 13.
7 'ruiters'of 'ruiters van de Prins van Oranje'.
8 '...met die veroveringen van de stad zijn er koeien, paarden, kalveren en ossen mee- en weggeno
men, waardoor het huis niets behield...' Uit: S. Galema, R. Gresnigt M. Kooij-van der Leur, Ge-
tra nscribeerde rekeningen van het Nieuwe Gasthuis 1572-1573 p. 40.
ZUTPHEN 5
