Een gerechtsportaaS?
Het Mariaportaal kan door zijn grootte een
voorhal genoemd worden. Een rekening uit
1583 spreekt over de toegangsdeur dan ook
van een Haldeur. Dergelijke ruime portalen
dienden in de middeleeuwen veelal als ge
rechtsplaatsen. Deze juridische functie van
het kerkportaal was toen niet uitzonderlijk.
Men vond deze portalen vanaf de negende
eeuw in heel het Heilige Roomse Rijk, Frank
rijk, op het Iberisch schiereiland en in Enge
land. Zo is bekend dat recht werd gesproken
in het eveneens als voorhal te kwalificeren
dertiende-eeuwse Bergportaal aan de zuid
zijde van de Sint-Servaaskerk te Maastricht.
Het kerkportaal kreeg deze juridische functie
in 809. In dat jaar verordonneerde Karei de
Grote dat het gericht zitting van de recht
bank) plaats kon vinden onder een afdak. Tot
dan toe sprak men recht in de open lucht. In
de Germaanse tijd - Tacitus schrijft daar al
over - speelde het proces ofwel het ding zich
af onder de vrije hemel op heilige plaatsen,
waar aan het begin van de rechtszitting of
fers konden worden gebracht. Zulke heilige
plaatsen waren bijvoorbeeld grote stenen,
heuvels, bruggen, en bekender, een boom
met gebladerte, vaak een linde- of eiken
boom. Hoewel na de intrede van het chris
tendom het gebruik om te offeren verdween,
bleven veel van die oude gerechtsplaatsen
intact tot aan het eind van de achttiende
eeuw.
De ordonnantie van Karei de Grote was be
doeld om rechtszaken - waar het immers om
een 'publieke zaak' ging - door te laten gaan
als dat in de open lucht niet mogelijk was
door weersomstandigheden. De ordonnantie
vermeldt: 'dat op plaatsen waar een publieke
rechtszitting wordt gehouden zo'n dak wordt
aangebracht, dat het proces winter en zomer
doorgang kan vinden'.
Toen een dak eenmaal was toegestaan, werd
het kerkportaal de aangewezen plaats voor
rechtspraak. Kerkportalen waren immers di
rect voorhanden, en bevonden zich veelal
aan pleinen die het centrum van de gemeen
schap vormden. Omdat het proces een pu
blieke aangelegenheid was, moest er ruimte
zijn voor het volk. Het spreekt verder voor
zich dat het portaal zelf ook ruim was, want
het moest plaats bieden aan de rechters, de
verdachte en zijn advocaat.
Er zijn in het Mariaportaal aanwijzingen op
grond waarvan de vraag kan worden gesteld
of het zo'n gerechtsportaal geweest is.
Iemand wordt vanuit een kasteel voor de
(zittende) rechter gesleept, (afbeelding uit de
SaksenspiegeiJ
Banken
In het Mariaportaal zijn aan de oost- en
westzijde banken aangebracht. De aanwe
zigheid van banken is een sterke indicatie
dat een portaal functioneerde als gerechts
portaal. Banken waren er namelijk niet zo
maar. Zetels waren in de middeleeuwen
voorbehouden aan hooggeplaatste personen.
De stoel of bank werd in de middeleeuwen
geassocieerd met de juridische functie van
degene voor wie hij bestemd was. Het ada
gium uit de Saksen spie gei, het oudste rechts
boek uit onze contreien waarin het gewoon
terecht van de Saksen is opgetekend, luidt
dan ook in dit verband: 'zittend zal men oor
deel vinden'. Dat wil zeggen dat het voor
goede rechtspraak noodzakelijk was om te
zitten. Het ontbreken van een stoel onder
ZUTPHEN
