vergiftigde bron, dan kon men daarna veilig
uit die bron drinken; met slijpsel van zijn
hoorn kon men slangengif bestrijden en ver
giftigde wijn zuiveren, enzovoort.
Van de kerkvader Basilius de Grote (f 375)
is al de uitspraak bekend over Christus als
een eenhoorn, omdat Christus de kracht van
God is, zoals de ene hoorn symbool staat
voor de gemeenschappelijke kracht met de
Vader.7 Ook de kerkvader Ambrosius (f 397)
vergeleek Christus met een eenhoorn in zijn
vraag: Wie is deze eenhoorn anders dan de
enig geliefde zoon van God? Dezelfde idee
wordt rond 400 verwerkt in de eerste Latijn
se vertaling van de Griekse Physiologus, een
heel vroeg bestiarium. In deze vertaling
wordt de eenhoorn als dier beschreven, en
wordt toegelicht wat de morele en symboli
sche waarde van het dier is, namelijk dat het
vergeleken kan worden met Christus, die de
spiritalis unicornisde geestelijke eenhoorn
is. Daarmee wordt een allegorisch beeld op
geroepen. Deze allegorie wordt in de latere
versies van de Physiologus en andere bestia
ria steeds verder uitgebouwd. De uitbeelding
hiervan kreeg in de kunst de naam: mystieke
eenhoornjacht.
In de Latijnse versies van de Physiologus
werd sterk accent gelegd op het vangen en
doden van de eenhoorn als verwijzing naar
het lijden van Christus. Men beeldde aan
vankelijk losse scènes uit. Het begon met de
scène van de eenhoorn bij de schoot van de
maagd. Al gauw werd daar Gabriël aan toe
gevoegd als boodschapper van God met een
hoorn in zijn hand. In de versieringen van
de versies uit de twaalfde eeuw zijn details
te zien, als: de maagd, een jager geeft de
eenhoorn een pijnlijke steek in de bil, een
jager geeft de eenhoorn een dodelijke hals-
steek, een jager met hoorn, een voetknecht
met lans, een heuvelachtig terrein, een
ridder te paard, een jager met een knots.
Daarna komen er jachthonden bij. Deze fi
guren zijn ook in de fries van de kaarsen
kroon terug te vinden.
Grenzen van de vergelijking
Zolang men losse scènes van de legende
weergaf, had men geen enkel probleem met
de uitbeelding. Dat is ook te zien in enkele
bewaard gebleven bijbels en gebedenboe
ken, waar in de versiering bij de Annunciatie
of de Geboorte een eenhoornscène is uitge
beeld. Men stuitte echter op problemen toen
men de legende als een doorlopend verhaal
wilde tonen en in een landschap wilde
plaatsen. Met name het begin en het slot van
de legende van de eenhoorn als allegorisch
beeld voor Christus bleek moeilijk uit te
beelden. Immers, de allegorie begint met
een zinspeling op God de vader die zijn eni
ge Zoon naar de aarde gezonden heeft om
te lijden. En eindigt met het refereren aan
het gegeven dat de Zoon na zijn sterven op
staat uit de dood, en terugkeert naar God de
vader. Voorbeelden van oplossingen van de
ze problemen zijn te zien in de fries van de
Walburgiskroon en op wandtapijten en al
taarstukken vanaf circa 1400.
De eenhoorn in de Walburgiskroon
In de fries van de Walburgiskroon staat de
uitbeelding centraal van Christus die in de
gedaante van een eenhoorn met een 'hoorn
des hei Is' door de Vader naar de wereld is
gezonden om de mensheid van kwaad en
zonden te 'helen'. Het gebeuren wordt in de
fries van begin tot einde uitgebeeld aan de
hand van de allegorie van de mystieke een
hoornjacht. De eenhoornscènes zijn uitge
beeld boven een letterfries met de namen
van Jezus, Maria en de apostelen. In hoofd
lijnen is het volgende te herkennen: boven
de naam SANCTUS MATHEUS is te zien
hoe de eenhoorn door jachthonden uit de
7 Cavallo, 21
ZUTPHEN
