Zegels
Charters zijn voorzien van één of meer ze
gels. Als er geen zegel(s) meer aan zitten, is
dat zeer waarschijnlijk omdat het zegel dan
verloren is gegaan, niet omdat het niet geze
geld is geweest. Het zegel werd namelijk ge
bruikt om het stuk te waarmerken, zoals wij
nu een handtekening zouden plaatsen. Een
zegel is echter veel meer dan een handteke
ning. Een zegel is op zichzelf een grote bron
van informatie. De vorm, de kleur en zeker
de afbeelding en opschriften maken het tot
een uniek document. Zegels worden dan
ook gebruikt in vele takken van de histori
sche wetenschap, zoals uiteraard oorkonde
leer (diplomatiek) en zegelkunde (sigillogra-
fie), maar ook opschriftkunde (epigrafie),
naamkunde (onomastiek), heraldiek en ico
nografie.
Zegel van Zutphen in groene was1655.
Oud Archief Zutpheninventarisnummer 1510)
In de middeleeuwen werden de meeste ze
gelstempels van brons of messing gemaakt.
In de 15de en begin 16de eeuw probeerden
de koningen, adel, steden en geestelijkheid
van hun stempels echte kunstwerkjes te ma
ken. Vanaf de 16de eeuw kwamen echter
steeds meer de wapens voor als zegelbeeld,
en werden de afbeeldingen vanuit artistiek
oogpunt minder bijzonder. De zegels zelf
bestaan meestal uit bijenwas gemengd met
hars. In de middeleeuwen komen zeer veel
rode en groene zegels voor. Het rood ver
kreeg men door de bijenwas te mengen met
vermiljoen, menie of rode aarde; groen werd
verkregen door toevoeging van kopergroen.
Er zijn wel uitzonderingen op het gebruik
van wassen zegels. Zo gebruikte de pauselij
ke kanselarij loodzegels, en zijn er spora
disch goudzegels gebruikt door keizers in de
12de en 14de eeuw.
Mysterie
Het belangrijkste charter van Zutphen is on
getwijfeld de oudst bekende stadsbrief, uit
gevaardigd door Otto I, graaf van Gel re en
Zutphen. Circa 1200 verleende hij daarmee
de stedelijke vrijheid en andere voorrechten
aan Zutphen. Er is een mysterie rondom dit
charter dat het extra bijzonder maakt. Vol
gens de datering op het stuk zou het zijn op
gesteld en gezegeld in 1190. Er vielen de
deskundigen echter vreemde 'fouten' op in
de tekst, zoals onregelmatigheden in de op
maak en verscheidene correcties. Dit gaf
aanleiding tot de discussie over de authenti
citeit ervan. Is dit wel de originele stadsbrief
of hebben we te maken met een afschrift,
heruitvaardiging of nog erger: een verval
sing?
Niet origineel
Dit vraagstuk houdt de gemoederen al
jaren lang bezig. Dat het niet de origi
nele stadsbrief is, daar is men het in
middels wel over eens. De kwestie
van afschrift, heruitvaardiging of ver
valsing, de datering en het waarom er
van, is nog steeds niet tot bevrediging
van iedereen opgelost. Voor een uitge
breide toelichting op dit raadsel wordt
verwezen naar Geschiedenis van Zut
pheni, 1989 (hoofdstuk 2) en De Sint
Walburgiskerk in Zutphen. Momenten
uit de geschiedenis van een middel
eeuwse kerk (Zutphen 1999).
ZUTPHEN
