betisme in Zutphen was hoog, maar in de
achttiende eeuw gingen er slechts enkele
tientallen leerlingen naar de Latijnse
school.16 Alleen de hoog opgeleiden van de
bevolking konden de in het Latijn gestelde
teksten op grafmonumenten begrijpen en dat
is tot op heden eigenlijk nauwelijks veran
derd. Kort na de reformatie werden teksten
op grafmonumenten soms in het Nederlands
gesteld, maar in het begin van de achttiende
eeuw was dit weer volop in het Latijn. De
reden was dat de aristocratie door het ge
bruik van Latijn en veel heraldiek zich wilde
distantiëren van niet-adellijke personen. Zo
zijn de inscripties op de monumenten voor
de zeehelden vaak deels in het Nederlands
gesteld. Voor dit dilemma tussen tekstbegrip
en een elitaire houding bestond geen oplos
sing. Onder hoger geschoolde kerktoeristen
werd het ontcijferen van Latijnse teksten
zelfs een hobby in de negentiende eeuw. De
tekst op het Van Heeckerenmonument is nog
bescheiden van omvang, vaak zijn de in
scripties in het begin van de achttiende
eeuw veel langer.
De heraldiek
Heraldisch rechts staat in vergulde kapitalen
op zwart marmer de volgende tekst:
D.O.M./EVERHARDO/LIBERO. BARON 1/
VAN/HEECKEREN/TOPARCHAE/1N/
NETELHORST/ENGHVISEN/ET/BARLHAM
ETC./COM IT. ZVTPHAN:/ SATRAPAE/ET/
MARiAE/LIBERAE: BARON/TORCK/PAREN-
TIBVS/OPTIMIS /HOC/MONVMENTVM/
L.M./POSVERVNT/LIBERI/OBSEQVENTISSI-
MI/ANNO/ MDCCVI
De vertaling luidt als volgt: Aan de opperste
grootste God. Voor Everhard, baron Van
Heeckeren, heer van Netteihorst, Enghuizen,
Barlham enz., landdrost van de graafschap
Zutphen en Maria barones Torek, hun beste
ouders, hebben hun gehoorzame, treurende
en rouwende kinderen dit gedenkteken in
1 706 opgericht.
L.M. is waarschijnlijk lugentes moerentes' -
bedroefde, rouwende, hoewel 'libens meri-
to' - gaarne en met reden ook zou passen.
Heraldisch links staat de volgende tekst:
S.V./MONVMENTVM/QVOD VIDES/EST/LI-
BER: BARONVM/VAN/HEECKEREN./
FAMILAE/LONGA IMAGINVM/SERIE/ILLVS-
TRISSIMAE/ET/DE PATRIA/
OPTIME MERITAE/DEDIT/COM1T:
ZVTPHAN:/SATRAPAS IV/REIPVBLICAE/
MAGISTRATVS/ET/ADREGES ET PRINCIPES/
LEGATOS./EXERCITVI/DVCES/
QVORVMPLVRIMI/PROPATRIAPVGNAN-
TES/CECIDERVNT
Hiervan is de vertaling: S.V. Siste viator.
Wandelaar, sta stil. Het gedenkteken dat u
hier ziet is van de baronnen Van Heeckeren,
een familie door een lange rij van voorou
ders beroemd en die zich voor het vaderland
hoogst verdienstelijk heeft gemaakt, zij
schonk aan het graafschap Zutphen vier
landdrosten, magistraten bij de Staten en ge
zanten bij koningen en vorsten, aanvoerders
van het leger, waarvan er verscheidene, strij
dend voor het vaderland, gevallen zijn.
Deze tekst wijst dus als het ware postuum
een nog grotere glorie aan de familie toe: de
derde (zoon Walraven) en vierde (zoon Ja
cob Derk) landdrost werden benoemd na
Everts overlijden en ook het gezantschap van
oudste zoon Walraven was na diens tijd.
Tussen de putti bevindt zich de tekst: VIVIT/
16 W.Th.M. Frijhoff, Geschiedenis van ZutphenZutphen 1989, 99, 100, 131. Hij noemt ook een lijst
met gildeleden uit 1 703 waaruit blijkt dat slechts 5.2% hun handtekening niet kon zetten. Tussen
1 701 -1 725 kon 86% van de mannen en 67% van de vrouwen lezen en schrijven volgens de tabel
over migratie.
ZUTPHEN
