Zutphen2, leverde me daarvoor interessante
informatie. Ook vond ik veel gegevens in een
studie uit 1985 van M.R. Hermans, Genoot
schapsleven in Zutphen 1778 - 1834.
'NUT IS ONS DOEL'
Het genootschap 'Nut is ons doel' bestond uit
heren uit Zutphen en wijde omgeving, en
kwam regelmatig bij elkaar om te praten over
interessante, actuele ontwikkelingen in het na
tuuronderzoek. De notulen vermelden dat men
elkaar doorgaans ontmoette in een zaal boven
'De Vischpoort'. De leden hielden inleidingen
en discussieerden met elkaar. Thema's waren
onder meer: de Leidse fles, het oog, kleuren
natuurkundig bekeken, elektriciteit. Maar ook
andere dan strikt natuurwetenschappelijke on
derwerpen kwamen aan de orde. De notulen
laten bijvoorbeeld zien:
00 22 december 1806: het lid Van der Linden
houdt 'Eene Natuurkundige en godsdiensti
ge Beschouwing van den Starrenhemel
al 't welk besloten werd met de
voorlezing der Schoone Cantate door den
onsterfelijken Van Alphen op dit onderwerp
vervaardigd'.
00 Louwmaand 1814: Van Heeckeren houdt
een verhandeling 'Over den invloed der
ware verstandsbeschaving op de zedelijke
vorming van den mensch'.
00 Op 18 december 1815 houdt Van Heecke
ren een verhandeling 'Over de dichterlijke
verdiensten van J. van den Vondel'.
00 Andere onderwerpen die ik tegenkwam:
bijgeloof; de invloed van verschillende ta
len op het niveau van beschaving.
De bijeenkomsten van 'Nut is ons doel' wer
den vaak opgeluisterd met muziek. Zo
vermelden de notulen over 31 maart 1807 dat
Beusekamp een lezing heeft gehouden en
proeven heeft gedaan, en dat 'de vergadering
wederom met muziek (is) gescheiden'. Waar
schijnlijk musiceerden de leden zelf met en
voor elkaar. In die tijden hoorde musiceren bij
de opvoeding van kinderen uit de hogere mi
lieus. Onder de leden van 'Nut is ons doel'
zullen dus zeker amateur-musici geweest zijn,
naast professionele als Bosch.
Het was de tijd van de Verlichting, van het
grote vertrouwen in de rede die doordringt in
de geheimen van de natuur, de rede die voor
alle problemen verklaringen kan vinden en de
mensheid kan helpen deugdzaam, verstandig,
gelukkig te leven. Ontwikkelde heren met een
maatschappelijke reputatie verenigden zich in
genootschappen om inzicht te krijgen in we
tenschappelijke ontdekkingen, om geïnfor
meerd te worden en te discussiëren over de
nationale en de wereldpolitiek, over literatuur
en andere kunsten, of om menslievende, edu
catieve doelen na te streven. Voor ieder was er
wel een soort genootschap waarin hij(!) zich
thuis kon voelen: natuurkundige genootschap
pen als het Zutphense 'Nut is ons doel', letter
kundige kringen waarin men voorlas uit eigen
werk of werk van anderen, discussiegenoot
schappen, afdelingen van de Maatschappij tot
Nut van 't Algemeen, en natuurlijk gezelschap
pen als de Vrijmetselaarsloges.
Hermans (1985) deelt mee dat in Zutphen tus
sen 1778 en 1815 minstens zeven genoot
schappen werden opgericht:
1778:de Klasse Zutphen van de Oeconomi-
sche Tak van de Hollandsche Maat
schappij van Wetenschappen;
1795: het politieke genootschap 'Eendracht is
onze waere sterkte';
1796: het natuurkundig genootschap 'Nut is
ons doel';
1807: het Departement van de Maatschappij
tot Nut van 't Algemeen;
1809: het geheime Kantiaanse genootschap
'Omnibus' en het genootschap 'Tot ge
noegen en nut';
Het archief van het genootschap 'Nut is ons doel' berust in het stadsarchief van Zutphen. Het maakt deel
uit van het genootschap ter beoefening van natuurkundige wetenschappen 'Physica': A. Het natuurkun
dig genootschap 'Nut is ons doel'. Inventarisnummers 2, 3, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 16 en 18 t/m 21.
100 ZUTPHEN
