jaartallen). Tot in de 16e eeuw blijft het van Arabische cijfers als telmerk in een kap in
schrijven van Arabische cijfers echter een Nederland. Maar... dan wel in een zeer vroe-
exotisch en uitzonderlijk verschijnsel, zeker ge kap die in of rond 1332 te dateren valt.
in de boekhoudkundige wereld. Zo gaan de Dat zou een record van bijna twee eeuwen
rentmeesters van Zutphen pas aan in de zijn en een van de oudste, zo niet de oudste,
tweede helft van de 1 6C eeuw over op Arabi- toepassing van Arabische cijfers in de Noord-
sche cijfers.
west-Europese bouwpraktijk. De telmerken
Er is enige studie verricht door G.F. Hill zijn primair in de kapconstructie aangebracht.
(1915) en G.G. Neill Wright (1952) naar de Er is geen tweede (mogelijk ouder) telmerken-
ontwikkeling van het schrijven van Arabi- systeem aanwezig. De intacte delen van de
sche cijfers in Europa. De verschijningsvorm kap zijn constructief gaaf en nooit uit elkaar
van de cijfers in de kap van Waterstraat 12-
;eweest. Bovendien zitten de telmerken op
14 lijkt nog het meest op een vermelding een volstrekt logische plek wanneer men de
ze sporenkap zou construeren. Vanaf de Kui
perstraat gezien zitten de merken telkens links
Fig. 12 Scan van de cijferreeks uit ca. 1300 uit
The Craft of Nombryng
van een cijferreeks in een Engelse tekst uit
rond 1300.5 De schrijfwijze van de telmer
ken en de datering van de kap (1332) sluiten op de verbindingspunten van de haanhouten
elkaar dus niet uit. op de sporen. Op de lange sporen links komt
het telmerk dus drie keer voor. Op de rechter
daksporen is het telmerk consequent slechts
in de nok aangebracht.
Op de onderslagconstructie zijn geen tel
merken aangebracht. De constructie is im
mers later toegevoegd.
De vraag die voorlopig blijft staan, is hoe
een timmerman omstreeks 1332 aan de
In de bouwhistorische wereld zijn Arabische kennis van Arabische cijfers kwam, en waar-
cijfers onder meer bekend in 1444 (op een om hij die toepaste als telmerken daar waar
baksteen in de Maartenskerk te Zaltbom- het gangbare telmerkensysteem toch ook
mei), 1449 (muurschildering in de Sint-Wal- prima bruikbaar was, en bovendien alge-
burgiskerk) en jonger. Als telmerk in een meen gebruikelijk was en nog vele eeuwen
kapconstructie zijn Arabische cijfers bekend zou blijven.
vanaf 1517 en dan nog wel in kerkkappen in Vast staat dat in rijke steden als Zutphen een
het zuiden en westen van ons land (kerk van zeker deel van de bevolking, niet alleen
Sijbekarspel, 1517; Sint-Bavo in Haarlem geestelijken maar ook kooplui en ambachts-
1519/20; Sint-Jacobskerk in Den Haag, na lieden, reeds in de 14e eeuw kon lezen en
1539; huis Nieuwstraat 20 in Hoorn, 1540; schrijven.8 Er was bovendien een bloeiende
in Roermond, kapittelschool verbonden aan het kapittel
kapel Kartuizerklooster
1556).7 Bovendien zien deze cijfers er al
van Sint-Walburgis. Mogelijk dat een kanun-
'moderner' uit. Zonder twijfel hebben we nik vertrouwd was met Arabische cijfers en
hier dus te maken met het oudste gebruik dat hij als lector aan de school het fenomeen
7
8
"The Craft of Nombryng", eerste pagina, British Museum, Egerton Manuscript 2622, afgebeeld in
Neill Wright 1952 pagina 133
H.W. Peine H. Terhalle 2005. Stift - Stadt - Land. Vreden im Spiegel der Archaologie. (Vreden)
225-226.
Janse 1989, 54
Benders 2003
ZUTPHEN
Fig. 24.—The "teen figurys of Inde" as they appear on the first page of The
Craft of Nombryngc. 1300. The numerals, in the above order, follow the words:
"florthermor ye most undrstonde yl in y18 craft ben usid teen figurys. as her ben
writen for ensampul". The MS. is in the British Museum. (Egerton MS. 2622)
