Jan Nieland
'Rode' dominee of 'Wildeman'
In "Geschiedenis van Zutphen" wordt een predikant opgevoerd. Het is Henri
Van den Bergh van Eysinga die in 1868 te den Haag werd geboren. Hem wordt
een niet duidelijk bewezen rol toegedicht als de drager van het "Zutphense soci
alisme" 2 aan het begin van de 20e eeuw. Reden genoeg om te zoeken: Wat was
er Zutphens aan het Socialisme of wat was er socialistisch aan Zutphen rond 1900
en wat was er 'rood' aan dit zeer eigenaardig type?3
Henri Van den Bergh van Eysinga werd
op 4 september 1896 - op 28 jarige leef
tijd - te Zutphen tot Hervormd predikant
beroepen. Op dat moment was hij nog
verbonden aan de Hervormde Kerk in
het Friese Stiens waar hij direct na de
afronding van zijn studie in 1892 was
benoemd.
Op 8 november van dat jaar werd hij
door zijn stiefvader, die predikant was in
Britswerd, in het ambt bevestigd in een
stampvolle kerk.
In matrilineaire lijn was hij verwant
met een ambitieuze tak van het voor
aanstaande Friese geslacht Roorda Van
Eysinga, dat zich in Nederlands-lndië
was gaan vestigen. Opvallend is in deze
familie de haast erfelijke belangstelling
voor taalkundige aspecten: Henri's groot
vader, hoogleraar aan de KMA te Breda,
publiceerde een "Algemeen Nederduitsch
Woordenboek en van de hand van zijn
moeder verscheen - door haar grote be
langstelling voor de koloniale aspecten
- een jaar na Henri's geboorte het "Aard
rijkskundig en Statistisch Woordenboek
van Nederlands Indië". Een omvangrijk
werk, waaraan een jarenlange studie
vooraf was gegaan.
In de jaren zestig van de 19e eeuw was
dat, zeker voor een vrouw, een welhaast
wetenschappelijk unicum. Dat zij het dan
ook was die de naam van haar geslacht
wilde laten doorklinken in haar nako
melingen, door het doen toevoegen van
de naam Van Eysinga is tegen die achter
grond eerder logisch dan vreemd, temeer
omdat Henri's broer Gustaaf haar later
zou omschrijven als fier en waarheidsge
trouw, rechtvaardig en vol ijver.
Familie
Ook de ooms van Henri's moeder, Sy-
tze en Sicco, lieten zich in deze niet
onbetuigd: Sytze was een welbespraakt
predikant en schrijver en Sicco streed in
Nederlands-lndië met de pen tegen het
koloniale onrecht. Multatuli nam zijn
"Vloekzang "op het Nederlands bewind
zelfs later (na de 4e druk) op in zijn Max
Havelaar - die in 1860 was verschenen -
en beide heren onderhielden nadien nog
een langdurige correspondentie.
Sicco trad hiermee duidelijk in de
voetsporen van de toenmalige liberale
minister en 'Indië-ganger' Isaac Dignus
Fransen van de Putte, die zich een warm
pleitbezorger betoonde voor drastische
hervorming van de koloniale Nederland
se politiek.
Daar hij zich hiermee evenwel definitief
buiten de gangbare orde had geplaatst
werd zijn sociale positie sterk aangetast
en hierdoor was voor hem slechts als
broodschrijver het toekomstige "leven
van de pen" weggelegd.
1 Typering van v.d.B.v.E door Willem Kloos
2 "Geschiedenis van Zutphen." LooperEen vergeten eeuw
3 Typering van v.d.B.v.E door Frederik van Eeden
Henri Van den Bergh van Eysinga
