wat het verkeer betreft, nog diep treurig
uit. De wegen waren slecht of ontbraken,
de herbergen schaarsch. En waar men ze
vond, stond het te vrezen dat men er ge
plukt en uitgeschud, zo niet vermoord
werd. Vorsten en edelen, priesters en ge
zeten kooplieden namen dan ook ge
woonlijk hun intrek in een klooster of bij
vrienden en kennissen. Maar wat moesten
arme reizigers: handwerkslieden die werk
zochten, studenten die naar een veraf ge
legen hogeschool trokken, kermisklanten
en andere zwervers doen/'
Eén oplossing: naar het gasthuis. Maar het
gasthuis of hospitaal was al veel ouder
dan duizend jaar. Al in de Antieke Wereld
waren het tijdelijke verblijven bij de hei
ligdommen voor de gelovige bezoekers.
Ontstaan Bornhofen Gasthuis
In Zutphen waren en ontstonden in die tijd
nogal wat instellingen die zich bezig hiel
den met liefdadigheid, o.a. Spittaal, Oude
Gasthuis, Nieuwe Gasthuis, Bornhof, St.
Anthonie Groote Broederschap.
In 1320 schonk Borro van Ameronghen,
kanunnik van de St.-Walburgiskerk, zijn
huis en hof aan het stadsbestuur "tot be-
hoeff des christelicken armen, gebreckelic-
ken ind behoevichgen". Zij moesten ten
minste 30 jaar oud zijn. Uitdrukkelijk werd
vermeld dat het huis nooit anders gebruikt
mocht worden dan door en voor armen5.
Als men over het ontstaan van het Gast
huis spreekt, wordt altijd begonnen met
het Spittaal dat al in 1268 aan de zuide
lijke toegangsweg buiten de stadsmuren
lag Spittaal straat) en dat onderdak
bood aan reizigers, zieken en behoefti-
gen. In de eerste helft van de veertiende
eeuw verloor het Spittaal de hospitaal
functie en ergens tussen 1340 en 1347
ontstond het Gasthuis in de Heilige Geest
aan de Zaadmarkt.
De naam Oude Gasthuis kwam pas in ge
bruik na de stichting van het Nieuwe
Gasthuis in 1442. Ca. 1380 verhuisde het
Spittaal ook naar de Zaadmarkt, zodat het
gebied tussen Zaadmarkt en Bornhove-
straat, ook al door verder uitbreidingen
van Bornhofen Gasthuis, begon te lijken
op een afdeling Sociale Zaken.
Het Bornhof en het Gasthuis werden na
mens de stad bestuurd door provisoren;
de dagelijkse leiding was in handen van
een gasthuismeester. De taken van de
provisoren waren volgens de eerst be
kende statuten uit 1549 o.m. controleren
van de rekening, beslissen bij grote be
dragen, benoeming gasthu ismeester. De
indruk bestaat dat het stadsbestuur niet
vaak rechtstreeks ingreep in de gang van
zaken. Toch had het bestuur wel enige in
vloed, want bijna alle rechtshandelingen
liepen via de richters of de schepenen.
Bovendien behoorden toen de meeste, zo
niet alle provisoren tot de schepenen en
kwam de gasthu ismeester uit hetzelfde
milieu.
Gasthuismeesters bij het Bornhof waren
o.a. johan Scaep, priester en vicaris van
de kapel te Baak en Albert van der Voerst.
Deze bekleedde de functie van 1402 tot
en met (in elk geval) 1416. Bij het Gast
huis kwamen voor Dirck van Wese, Her
man Entze en Gerrit Bontwerker. Gerrit is
1 6 jaar gasthuismeester geweest en werd
pas aan het eind van deze jaren afge
hoord "bij den schepenen in den ka-
meren". De gasthuismeesters betaalden
en ontvingen zelf en verrekenden achteraf
het saldo. Ze kregen geen salaris, althans
niet zichtbaar. Maar Bontwerker kreeg,
vlak voor hij in functie trad, 180 Ib.
Waarvoor? Vanaf 1421 betaalde het Gast
huis hem een jaarrente van 6 Ib, die later
werd opgetrokken tot 18 Ib. Misschien
toch een vorm van loon? Scaep, Van
Wese en Entze lieten na hun dood goede
ren na aan hun instelling.
Aernt Tymmerman
Laten we zeggen dat Aernt Tymmerman6
in 1375 werd geboren en in de leer was
bij de timmerman die voor het Bornhof
werkt. Wij komen hem voor het eerst te
gen in 1390 bij het repareren van Boloys
molen. Het werk duurde ongeveer 15 da
gen. De molen was blijkbaar eigendom
van het Bornhof; onder dezelfde naam
kwam deze voor in de stadsrekeningen.
Later werd gesproken over de rosmolen
en de paardemolen. De molen moet
dichtbij het Bornhof hebben gestaan,
21
5 Niet zo lang geleden is men van deze regel afgeweken.
6 AenrtTymmerman heeft bestaan. Omwille van de leesbaarheid zijn, voor de
duur van dit artikel, even alle timmerlui uit die tijd samengebald in Aenrt.
