Derk Jansen
Het is goed dat dr. D. Jansen uit Oenkerk het licht laat schijnen op het spiritisme.
Goedomdat er zo weinig over bekend is. Maar ook om na te gaan of het in
Zutphen wortel geschoten heeft.
Merkwaardigerwijs stuit hij in zijn onderzoek op de Doopsgezinde predikant van
Zutphends. S.D.A. Wartena. Een man die zich in zijn Zutphense jaren zou
hebben beziggehouden met het spiritisme.
Hoe het verhaal de wereld in kwam en er weer uitgeholpen wordtleest u in
onderstaande bijdrage.
Het is niet bekend of het - moderne - spiri
tisme in Zutphen ooit veel aanhangers
heeft gekend. Het verschijnsel, dat sedert
1848 Amerika min of meer veroverde, be
reikte een tiental jaren later, voornamelijk
via Engeland, ook onze contreien. Er ont
stonden diverse spiritistische verenigingen
en seance-kringen, voornamelijk in het
westen des lands.1 Het spiritisme was
aanvankelijk een uiterst serieuze zaak: de
veelal uit de hogere standen afkomstige
aanhangers - zij noemden zichzelf bij
voorkeur onderzoekers - wensten in een
ogenschijnlijk door het positivisme ge
stempelde wereld op zoek te gaan naar
de zekerheid van een leven na de dood.
Soms verwerd het spiritisme in deze
kringen echter tot een gezelschapsspel,
waarvoor uitnodigingen werden verzonden
die mededelingen bevatten als: "Er zal
met de tafel gedanst worden". Een stap
verder was de democratisering van het
verschijnsel. Vrij spoedig werd er in alle
lagen van de bevolking overgegaan tot
"tafeldans" en "glaasje-draaien".
In deze sfeer kon soms de opvatting ont
staan, dat het spiritisme zijn "duizenden
versloeg".2
Van dit alles merken we in Zutphen niets.
Daar ontstond geen afdeling van de Spiriti-
sche Broederbond Harmon ia, noch werden
er, bij mijn weten, seance-kringen van
enige betekenis gevormd. Desalniettemin
was er in de IJsselstad aan het begin van
de 20e eeuw iemand, die zich in het spiri
tisme verdiepte en er aanhanger van
werd, namelijk de Doopsgezinde predi
kant S.D.A. Wartena.3
Sjoerd Dirk August Wartena
(1871-1953)
Wartena, predikant sedert 1894, bracht
bijna zijn gehele ambtelijke loopbaan in
Friesland door. Zijn Zutphense periode
vormt daarop de enige uitzondering:
hij diende daar de Doopsgezinde Ge
meente van 1902-1909.
De uit een echt mennistengeslacht stam
mende predikant deed zich hier kennen
als een aanhanger van het vrijzinnig mo
dernisme. Hij was onder andere lid van
de Nederlandsche Protestanten Bond en
publiceerde in het tijdschrift Teekenen
des Tijds. In deze tweemaandelijks ver
schijnende periodiek, die van 1899-1919
bestond, kwam op populair-wetenschappe-
lijke wijze de volle breedte van het
vrijzinnig-moderne gedachtengoed aan
bod, met andere woorden zowel radicale
modernen van de linkerzijde, bijvoorbeeld
de hervormde predikant G.A. van den
Bergh van Eysinga, wiens broer H. W.
Ph. E. sedert 1896 te Zutphen stond, als
rechts-modernen (de zogenaamde Mal
contenten) kregen hier een stem.4 Het is
overigens wel merkwaardig dat er in dit
tijdschrift over een verschijnsel als het
Ds. Wartena en het spiritisme
