Nu komt nog het moeilijkste werk: het vervaardigen van de klokvorm zelf. Zoals men weet bestaat een klok uit de eigen lijke klok, waarin, evenals in een tafel schel, een ring moet zitten om later de klepel aan te hangen, en de hengsels bo venop de klok - meestal vier of zes in ge tal - die zo ineenlopen, dat zij samen een kroon of helm vormen. De gietvor men voor de klok en de kroon worden elk afzonderlijk bewerkt en pas later ver enigd. Aangezien nu de klok- en ook de kroonvorm gevuld moeten worden met gesmolten metaal of klokspijs, spreekt het vanzelf dat de klokvorm zo diep ge plaatst moet worden, dat de top van de kroon een eindje beneden het laagste ge deelte van de smeltoven komt, zodat de klokspijs door de kroon in de vorm kan lopen om op het laatst ook de kroon te vullen. Daarvoor maakt men, op niet al te grote afstand van de smeltoven, een zeer diepe en ruime kuil, waarvan de wanden met hout of steen bemuurd worden, zowel voor de stevigheid als om het instorten te voorkomen. Dat is de damgroeve of giet- kuil. In het midden daarvan wordt een stevige ronde ijzeren stang of paal opge richt, onder en boven zo bevestigd, dat hij onwrikbaar blijft staan. Daaraan wordt boven de eigenlijke hoogte van de klok een stevige plank in schuin naar be neden lopende stand zo bevestigd, dat hij gemakkelijk om z'n as kan draaien. Vooraf moet uit die plank met grote nauwkeurigheid weggezaagd zijn het profiel van de binnenholte van de klok. Die plank heet de mal of de ribbe. Is dat alles gereed, dan kan men de vorm voor de binnenholte van de klok gaan maken, die van binnen hol moet zijn, zodat er een vuurtje in gestookt kan worden. Men begint met een ringvormig muurtje te metselen van vijf of zes lagen baksteen, altijd op de juiste afstand van de paal, en zo dat op enkele plaatsen een ingang blijft om het vuur naar binnen te brengen en ervoor te zorgen dat het trekt. Dat heet de stand", pas daarboven begint de eigenlijke klokvorm. Deze laatste wordt opgebouwd van nog niet gebakken steen en moet ook hol zijn. Om te zorgen dat men de juiste vorm krijgt gaat nu onder het metselen voortdurend de mal of ribbe in het rond. Is dat afgelopen, dan be strijkt en beplakt men de buitenkant van de "kern" met leem, om alle holten en oneffenheden weg te krijgen, waarbij de ribbe, al rondgaande, het overtollige wegstrijkt. Is de "kern" gereed, dan wordt daarin een vuurtje gestookt, zodat de leem droog en hard wordt. Vervolgens wordt de kern met een dun laagje natge maakte as bestreken of - tegenwoordig - ook we! met papier bedekt. Inmiddels is de ribbe of mal afgenomen en daaruit wordt nu, voorzichtig en nauwkeurig, de doorsnede van de eigen lijke wand weggezaagd. Is zij weer op haar plaats bevestigd, dan blijft er dus tussen de kern en de ribbe aan alle kan ten zoveel ruimte over als de klokwand zal innemen. Ook de horizontale banden en lijnen, die op de buitenwand van de klok moeten komen, zijn al in de ribbe te zien. Nu kan men beginnen met het ma ken van de "valse klok" of - met permis sie - "het hemd". Meestal van ander soort leem wordt een nieuwe laag op de kern aangebracht, zo dik als de wand van de klok moet worden, terwijl de ribbe voortdurend haar plicht doet. Is de valse klok gereed, dan wordt weer het vuur in de kern gelegd, zodat ook de nieuwe leem droogt en hard wordt. Het aslaagje belet, dat beide leemlagen tot één bakken. Daarna wordt de gehele buitenwand van de valse klok met vet of talk - ungel, zegt Johan Tast - en de boeren weten wel wat ongel is - ingesmeerd. Onderwijl heeft men in daarvoor gemaakte vormpjes de letters van het opschrift, misschien ook een bas-reliëfbeeldje van de Heilige Maagd of de een of andere heilige gego ten, naar wie de klok zal heten, en wat er verder voor versiering op de buitenwand van de klok moet komen: dat gebeurt van was. En wie wel eens oude zegels zag, weet hoe goed zich dat daartoe leent. Dat alles wordt nu op de juiste plaats met ter pentijn op de buitenkant van de valse klok geplakt. En dat is een heel werk. 78

Periodiekenviewer van Erfgoedcentrum Zutphen

Zutphen (vanaf 1982) | 1996 | | pagina 32