Ik werd misselijk en plotseling be
sefte ik wat oorlog werkelijk bete
kende. Het gaat om mensen die el
kaar doden. Hier gebeurde het vlak
voor mijn ogen/
'We waren blij (met de bevrijding),
maar niet uitbundig. Daarvoor was
er teveel gebeurd/
De Warnsveldse doodgraver die een ka
pitein van de Canadezen op de begraaf
plaats ziet. Waar moeten de gesneuvelde
soldaten begraven worden?
Ik bedenk me even, dan geef ik hem
toestemming om de jongens in
klasse A te begraven/
'Daar liggen ze. Deze mensen gaven
dus hun leven voor onze vrijheid. Ze
hadden toch ook ouders, broers,
zusters, misschien wel vrouw en kin
deren. Ik zie witte bloemetjes, witte
onschuld groeien. Ik vroeg aan de
kapitein: bloemen? Ze krijgen ieder
een bosje op de borst, door mijzelf
erop gelegd.'
Dokter Van Bork, psychiater, die met een
witte vlag de schietende Canadezen tege
moet loopt om een grote aanval op het
Graffel te voorkomen. Met succes. Uitge
sproken dapper.
'Een Duitse soldaat die ons adviseert
niet in de kelder te gaan zitten en daar
mee waarschijnlijk ons leven redt.'
Uit deze verhalen klinkt op een bijzon
dere manier de emotie, de angst, de (ge
matigde) vreugde, de dapperheid, lafheid,
de diep beleefde betekenis van vrijheid
en moreel besef.
De Dordtse (ik ben daar geboren) verzets
strijder Keesmaat werd in 1941 in de ge
vangenis in Scheveningen door een NSB-
bewaker met een sleutelbos in zijn ge
zicht geslagen, terwijl hij op berechting
wachtte. Op de vraag van een Duitse offi
cier, die als rechter functioneerde, wie
zijn gezicht beschadigd had, antwoordde
hij dat er met hem niets gebeurd was.
Op 13 maart 1941 werd hij met 17 ande
ren ter dood veroordeeld. Na de uitspraak
kwam de betreffende rechter/officier naar
zijn cel en vroeg hem weer de naam van
de man die hem mishandeld had. 'Met
mij is niets gebeurd.'
De dader die bij de rechtszaak aanwezig
was, stuurde een fruitmand als dank.
Deze ging retour, maar Keesmaat vroeg
aan de dominee of hij de NSB-er wilde
vragen aanwezig te zijn bij het avond
maal dat gehouden werd vóór de execu
tie. Dat is ook gebeurd.
Deze gebeurtenis, verteld door de domi
nee die erbij betrokken was, symboliseert
voor mij het ware Verzet. Verzet tegen
onmenselijk optreden, tegen de aantas
ting van de geestelijke vrijheid; maar
geen verzet tegen de mens zelf. Deze ver
zetsstrijder bleef tot het uiterste humaan.
Geen haat als (begrijpelijke) reactie.
Ik denk dat, als we die geesteskracht iets
meer op kunnen brengen, dit herdenken
50 jaar na dato nog meer betekenis
heeft.
Yvonne A. van der Houwen-van Lelieveld
(voorzitter comité herdenking Zutphen)
1
Nooit meer oorlog. Nooit meer haat en
ellende