Jan Kreijenbroek
Kort voor de bevrijdingaprii 1945, zijn in Zutphen nog dertien mensen dood ge
schoten. Vier van hen in de buurt van het Huis van Bewaring de andere negen op
de IJsselkade.
Hieronder vindt u het verhaal, zoals het grotendeels is afgedrukt in het boek Zut
phen in oorlogstijd, van jaar tot jaar, van maand tot maand.
Op 21 januari 1945 vindt er in Zutphen
nog een commandowisseling plaats bij de
SD. Untersturmführer Heinemann wordt
dan Kommandoführer. De Befehlshaber
der Sicherheitspolizei heeft hem de vol
gende taken opgelegd:
a. het veilig stellen van vervoer en mate
riaal voor de Duitse troepen.
b. zorgen voor voldoende arbeidskrach
ten ten behoeve van de Organisation
Todt (weigeraars mogen zonodig tot
werken gedwongen worden).
c. de strijd aanbinden met de verzets-
Zijn collega uit Lochem vertelt hem dat
hij is benoemd omdat zijn voorganger
niet krachtdadig genoeg is opgetreden.
Daarom wordt aan verzetsgroepen spe
ciale aandacht besteed en het lukt hem,
volgens zijn zeggen, binnen zeer korte
tijd de volgende verzetsgroepen op het
spoor te komen: Ordedienst, Raad van
Verzet, Knokploeg Nederland, Landelijke
Organisatie, Het Parool, C.P.N. en de
illegale spoorwegorganisatie.
In de maanden dat hij in Zutphen werkt
worden door zijn commando ongeveer
200 personen gearresteerd waaronder
zo'n 50 zware gevallen. Hieronder ver
staan de SD-functionarissen ondermeer
degenen die rechtstreeks dan wel zijde
lings bij het illegale werk zijn betrokken.
Iemand die het verzet financieel steunt is
een zwaar geval. Een politieman die on
derduikt zonder zijn wapen mee te ne
men is geen zwaar geval en wordt hij na
arrestatie in een 'Lager' opgespoord dan
kan hij daarvoor doodgeschoten worden.
Het in bezit hebben van één illegaal blad
is geen zwaar geval - van meerdere wel.
Gevangenen waar mogelijk veel van af
hangt mogen, na toestemming van de
Dienststelle Lochem, verscherpt verhoord
worden. Verschillende personen maken
later bij het proces tegen Heinemann
melding van mishandelingen door middel
van slaan en schoppen. In sommige ge
vallen wordt gebruik gemaakt van gram-
mofoonmuziek om het kermen van de
mishandelden niet te horen.
Het Rode Kruis brengt op 26 maart samen
met enkele mensen van de hulppolitie
twee stoffelijke overschotten naar het lij
kenhuisje van het Algemeen Ziekenhuis.
De Sicherheitspolizei heeft hierom ge
vraagd met de mededeling dat de twee,
de 57-jarige J. Telkamp en de 28-jarige
G.J. Sprokkereef uit Ruurio, tijdens de
vlucht zijn neergeschoten.
Op de avond van 30 maart worden weer
twee stoffelijke overschotten overge
bracht van het Huis van Bewaring naar
het lijkenhuisje van het ziekenhuis. Deze
mensen, de 22-jarige H.J. ten Have en de
41-jarige J.H.B. ten Barge uit Eibergen
zijn volgens een mededeling van SD
standrechtelijk terechtgesteld.
Eind maart 1945 krijgt Heinemann van de
Gefechtskommandant de opdracht het
Huis van Bewaring in Zutphen te ontrui
men. Hij meldt dat aan zijn chef
Sturmführer Haaze in Lochem; hij vraagt
hem instructies ter zake van de gevange
nen.
14
Negen doden op de IJsselkade
