Plattegrond van Zwolle in de 17e eeuw.
(Uit Blaeu's Stedenatlas)
analyse blijken ze te splitsen te zijn in
twee soorten regels. Enerzijds zijn er de
intern gerichte bepalingen, zoals ten aan
zien van de opleiding, het meesterstuk en
toelatingseisen. Anderzijds herkennen we
in de gildereglementen extern gerichte re
gels, zoals de gildedwang.
We zullen een aantal hiervan behande
len.
In de eerste plaats: hoe werkten de am
bachtsgilden intern? De opleiding was zo
geregeld dat een jongen bij een meester
begon als leerling en daartoe vaak bij die
meester in huis woonde, waarvoor een
leerovereenkomst werd aangegaan. Voor
het eerst is sprake van dergelijke leerjon
gens in Zwolle in 1458 6 en in Zutphen in
1462 7. In beide gevallen blijkt dat leer
jongens een overeenkomst afsloten waar
bij zij een hoeveelheid was verschuldigd
waren ter verlichting van de kerk. Ook
moesten de leerjongens een jaargeld beta
len aan hun leermeester. De leermeester
was dus niet alleen voor de opleiding van
de leerjongens verantwoordelijk, maar
duidelijk ook voor hun levensonderhoud.
Zo bepaalde het stadsbestuur van
Zutphen in 1462, dat het niet verder toe
gestaan was dat leerjongens van schoen
makers gingen bedelen.
Bijna tezelfdertijd, namelijk in 1471ver
bood het Zwolse stadsbestuur dat leerjon
gens van bontwerkers gingen bedelen8. In
het algemeen krijgt men trouwens de in
druk dat de weinige en geïsoleerde 15e-
eeuwse gildebepalingen genomen zijn
naar aanleiding van geconstateerde mis
standen. Pas in de 16e eeuw gaat men
structureler en systematischer te werk. Als
bekroning van de opleiding maakte de
knecht of gezel een meesterstuk. Pas in de
16e eeuw lezen we daarover in Zwolle.
Niemand mocht sedert 1539 het beroep
van brouwer of bakker uitoefenen of hij
moest het ambt 'kennen', zulks ter beoor
deling van de 'olderlieden' van het brou
wers- en bakkersgilde C). De motivering
doet modern aan: het geschiedde 'tot wel
vaart van de stad en de burgerij'. Duide
lijk werd hierbij dus gedacht aan de con
sument. Geleidelijk aan zien we dergelij
ke voorschriften ook bij andere gilden in
Zwolle verschijnen. Maar duidelijk om
schreven examen-voorschriften zijn van
atere datum. De eerste eisen in Zwolle
op dit gebied werden in 1589 uitgevaar
digd en golden voor het smedengilde ,0.
Opmerkelijk is dat hieromtrent in Zutphen
niets te vinden is.
n Zutphen zowel als in Zwolle is in vrij
wel alle gildereglementen het entreegeld