zins in de eerste helft van de 14e eeuw
plaats. Zwolle daarentegen begon pas uit
te groeien aan het eind van de 14e en het
begin van de 15e eeuw. Beide steden
moesten het hebben van hun markt- en
handelsfunctie.
Er waren zowel in Zutphen als in Zwolle
in de 15e en 16e eeuw zo'n tien tot vijf
tien gilden. Dat stemt geheel overeen met
het aantal gilden in steden als Deventer
en Kampen, die qua grootte, ligging en
economische bedrijvigheid in die periode,
goed met Zutphen en Zwolle vergeleken
kunnen worden.
Het eerste overzicht van alle in Zwolle
bestaande beroepsverenigingen dateert
van 1443 In dat jaar werd namelijk in
een ordonnantie van de stad vastgelegd
hoe de volgorde zou zijn van de verschil
lende beroepsbeoefenaren bij de omme
gang en het spel op St Annadag.
De daarop volgende opsomming van in
Zwolle aanwezige gilden dateert van
1566 2. Toen moesten de provisoren van
alle ambachten, ongetwijfeld met het oog
op de dreigende situatie in dat jaar, al hun
gildebroeders opgeven. In Zutphen ge
beurde dit in 1538 naar aanleiding van
politieke woelingen waar ik nog op terug
komen zal. In Zwolle was in 1433 nog
geen sprake van gilden in de zin van pu
bliekrechtelijke bedrijfsverenigingen. Het
waren meer privaatrechtelijke groeperin
gen. Bij de opsomming in 1566 daarente
gen is wel degelijk sprake van door de
stad erkende gilden in juridische zin. Als
publiekrechtelijke bedrijfsverenigingen
zijn de Zwolse ambachtsgilden dus tussen
1433 en 1566 ontstaan.
In Zutphen ligt dat anders. Daar ontston
den al veel eerder officiële, door de stad
bekrachtigde reglementen voor de gilden.
Eind 14e eeuw waren er al vier van. Ver
volgens werd in Zutphen in de periode
1461-1478 een aantal gilden in het leven
geroepen of werden reglementen herzien.
Tenslotte kreeg een groot aantal gilden in
Zutphen in 1538 verbeteringen, verande
ringen of wijzigingen in hun reglementen.
Ook werden er toen voor bepaalde beroe
pen gilden opgericht.
In ieder geval is het zeer opmerkelijk dat
de diverse reglementen niet geleidelijk
maar schoksgewijze zijn ontstaan. Bij het
ontstaan van de reglementen is een duide
lijke fasering te herkennen, zowel in
Zutphen als in Zwolle. Het tot stand ko
men van de reglementen valt steeds in
een periode waarin de betrokken stad het
economisch moeilijk had.
Omtrent het eerste begin van de gilden
tasten we bij gebrek aan gegevens in het
duister. Maar er zijn zowel in Zutphen als
in Zwolle door schepenen en raad aan het
eind van de 14e eeuw enkele reglemen
ten vastgesteld. Voor Zutphen is dan de
tijd van bloei voorbij. Voor Zwolle geldt
dat met name in de periode 1497-1499
maar liefst zes gilde-reglementen of wijzi
gingen ervan tot stand kwamen 3. De stad
bevond zich toen in grote financiële pro
blemen. Vervolgens vaardigden schepe
nen en raad van Zwolle een aantal gilde-
reglementen, soms aanscherpingen van
eerdere reglementen, uit in de periode
1535-1539. In Zutphen gebeurde dat dus
in het jaar 1538. Daarna volgden voor
wat Zwolle betreft in de jaren 1574-1585
weer herzieningen van de diverse gilde-
reglementen 4. Het waren de zwaarste ja
ren van de Tachtigjarige Oorlog. Tezelf
dertijd vond een dramatische ontwikke
ling in Zutphen plaats. De stad werd in
1572 en volgende jaren door afwisselend
Spanjaarden en Geuzen 'bezocht', met al
le gevolgen van dien. Vandaar dat daar in
1576-1579 enkele reglementen of veran
deringen van reglementen tot stand kwa
men. Het zou tot ver in de 1 7e eeuw du
ren vóór er in de beide steden weer wijzi
gingen in de gildereglementen tot stand
kwamen 5. Ook dat viel weer samen met
een na het Twaalfjarig Bestand hernieuw
de oorlogssituatie, vooral spelend in
Twente en de Achterhoek. De conclusie is
dus dat blijkbaar een slechte financiële si
tuatie aan de stadsregeringen de kans gaf
steeds verder in het economische leven in
te grijpen.
In de gildereglementen - onze voornaam
ste bron ten aanzien van de gilden tot het
midden van de 1 7e eeuw - komen vaak
dezelfde onderwerpen aan de orde. Bij
26
