Tijd (400-800 na Chr.). Voor het eerst gin
gen de vondsten van inheems Romeins
aardewerk duidelijk vergezeld van Ro
meinse importkeramiek: Terra Sigi I lata,
Terra Nigra, ruwwandig en gladwandig
aardewerk, een fraai stukje Romeins glas
en een koperen fibula (mantelspeld).
De meest verrassende vondst werd op 5
januari 1994 gedaan in de oude grondla
gen onder de kelders van Huize van de
Kasteeie: een Romeinse gem (zegelrings
teen) van uitzonderlijke kwaliteit. De ova
le steen is amper 14 mm. groot. Het is een
zgn. nicolo, een agaatsteen: zwartblauw
met een lichtblauwe toplaag. Hierin is de
uiterst verfijnde afbeelding van een staan
de persoon gesneden. Het is, gezien zijn
attributen, onmiskenbaar de Romeinse
halfgod Hercules (Grieks:
Heracles). Met zijn rechterarm leunt hij
op de knots die hij bij de uitvoering van
de twaalf taken steeds bij zich heeft. Over
diezelfde rechterschouder is de huid van
de leeuw van Nemea gedrapeerd. Het
wurgen van deze bijna onsterfelijke leeuw
was de eerste van die twaalf taken. De
leeuwekop en huid diende hem tot kap en
mantel. In de linkerhand heeft de mytho
logische held een boog. De pijlen van de
boog van Hercules waren gedoopt in het
giftige bloed van de Hydra van Lera, de
negenkoppige waterslang die door onze
held werd overwonnen. Met de boog en
de giftige pijlen doodde hij Nessus de
Centaur (half mens half paard) die zijn ge
liefde Deïanira probeerde te schaken. Aan
het einde van zijn leven werd Hercules
naar de godenberg Olympus omhoogge-
voerd en onder de onsterfelijke goden op
genomen.
De nicolo-gem kan in de eerste eeuw na
Chr. gedateerd worden. Een goed verge
lijkbare Herculesafbeelding in een nicolo-
gem is te vinden in de collectie van het
Koninklijk Munten en Penningenkabinet
te Leiden (Maaskant 603).
Wat doet Hercules in Zutphen? De half
god was zeer populair bij de Romeinen.
Bij de Bataafse bevolking werd Hercules
geassocieerd met de inheemse god Magu-
sanus. In Eist en Empel (bij Den Bosch)
zijn aan deze godheid gewijde "Romeins-
12
bataafse" tempels bekend. De nederzet
ting uit de Romeinse Tijd te Zutphen lag
niet in het Romeinse Rijk. De grens van
het Romeinse Rijk lag aan de zuidoever
van de Rijn. Vooral in de tweede eeuw
echter kwam er een importstroom van Ro
meinse goederen op gang in de gebieden
van het vrije Germanië. Via handel en po
litieke transacties vonden veel Romeinse
producten afzet bij de vrije Germaanse
bevolking. De eerder genoemde Romein
se vondsten uit Zutphen dateren juist uit
de tweede eeuw. Een zegelring is echter
een persoons- of familiegebonden bezit
geweest en geen handelsobject. Zij wer
den door vooraanstaande personen ge
bruikt om in was te zegelen en als sieraad
te dragen. Gemmen zijn er in vele soorten
(half-)edelstenen. Soms diende glaspasta
als een goedkoop surrogaat. De afbeeldin
gen zijn veelal mythologisch of religieus
van karakter. De nicolo-steen werd vooral
door de sub-top van de sociale elite ge
dragen. In het Romeinse Nederland zijn
deze gemmen vooral bekend uit leger
kampen als Velsen en Valkenburg en ste
den als Nijmegen. Buiten het Romeinse
Rijk zijn in ons land slechts enkele exem
plaren bekend, ondermeer in het Friese
gebied. Het Zutphense exemplaar is in
Oost Nederland het eerste. De Zutphense
steen is bovendien van uitzonderlijke
kwaliteit zodat we mogen veronderstellen
dat de steen in een zilveren of gouden
ring gevat is geweest. Een gouden ring
met een goed vergelijkbare nicolo-gem is
gevonden in Drenthe en te zien in het
Drenths Museum in Assen. Er zijn enkele
mogelijkheden die de komst van de gem
naar Zutphen verklaren. De ringsteen zou
door roof of grafroof in het Romeinse ge
bied ten zuiden van de Rijn door inheem
se Germanen naar deze streek gekomen
kunnen zijn. De ring zou ook deel uit ge
maakt kunnen hebben van een politieke
schenking van de Romeinen aan de Ger
manen teneinde deze laatsten gunstig te
stemmen. Vanaf het einde van de tweede
eeuw kreeg de Romeinse rijksgrens veel te
verduren van opdringende Germaanse
stammen. Meer aannemelijk lijkt me de
verklaring dat de gem heeft toebehoord
o
