Christiaan te Strake
A1 in de 15e eeuw was er binnen
de Rooms-Katholieke Kerk
sprake van hervormingsbewe
gingen. Misstanden kwamen
overal voor - in kerken en kloos
ters werden de regels steeds
minder strak gevolgd. Binnen de
bedelorden rees verzet tegen
deze ontwikkelingen.
Mede door de verspreiding van
de denkbeelden van Geert Gro
te, die in deze omgeving veel in
vloed had, heeft men ook in de
Zutphense kloosters pogingen
gedaan om de teugels aan te ha
len. Deze zogenaamde obser
vantie-beweging streefde, zoals
beschreven is in de bijdrage van
R. Hermans, naar een leven vol
gens strengere regels.
Vanaf het begin van de 16e
eeuw nam het protest tegen de
wanpraktijken van de kerk toe.
Men verzette zich meer en meer
tegen - onder andere - de
'questen' van het bisdom. Hier
bij trokken bedelmonniken door
het bisdom met relikwieën en
aflaatbrieven. De mensen gaven
hier veel geld voor, onder meer
voor hun zieleheil en het afko
pen van hun zonden. Een aan
zienlijk deel van de opbrengst,
bestemd voor onderhoud en
uitbreiding van de Dom in
Utrecht, verdween echter on
derweg. In 1522 werd in Zut-
phen voor het eerst tegen deze
praktijken geprotesteerd.
Op 31 oktober 1517 spijkerde
Maarten Luther in Wittenberg
zijn 95 stellingen aan de poort
van de slotkapel. Deze gebeurte
nis neemt men over het alge
meen als startpunt van de Re
formatie. De ideeën van Luther,
die zich ook tegen de aflaathan
del verzette, werden daarna
langzaam maar zeker verspreid.
Ook in Zutphen groeide de aan
hang, al is deze tot het einde van
die eeuw nooit massaal geweest.
In oktober 1522 werd Hendrik
van Zutphen, afkomstig uit Ant
werpen waar hij prior van een
Augustijnerklooster was ge
weest, door de franciscanen we
gens vermeende lutherse ketterij
voor de rechter gedaagd. Hij
vertrok daarop naar Duitsland
waar hij in 1524 alsnog als ket
ter werd verbrand.
In de Nederlanden was de ver
volging van de ketters vooral in
handen van het centraal gezag
in Brussel en van de Kerk. Van
af 1520 werden steeds scherpere
plakkaten tegen de andersden
kenden uitgevaardigd door Ka-
rel V en Philips II. Ook in Zut
phen verloren mensen het leven
vanwege hun afwijkende ge
loofsovertuiging. Zo werd op 30
maart 1549 Cornelia Plucken-
roese, weduwe van een oud-rec
tor van de Latijnse School, door
de beul Engelbert in een ver
zwaarde zak gebonden en ver
dronken in de IJssel. Zij had aan
de ingehuurde Zwolse inquisi
teur Grouwel bekend dat zij zich
had laten wederdopen door de
bekende doperse voorganger
Adam Pastor. Zij waren aanwe
zig geweest bij een bijeenkomst
met 12 anderen in een huis aan
de Schupstoel. Overigens was
deze verdrinkingsdood voor
haar een 'begenadiging'. Omdat
zij boete had gedaan en zich had
gebeterd, ontkwam ze aan de
brandstapel, de gebruikelijke
straf. De stadsrekeningen vertel
len precies wat Grouwel en En
gelbert kregen voor hun werk
zaamheden.
De wederdopers werden be
schouwd als de meest radicale
onder de hervormingsgezinden,
vandaar dat er, ook door luthe
ranen, hard tegen hen werd op
getreden. Overigens werd de
doodstraf slechts bij uitzonde
ring voltrokken. Vaker werden
de verdachten gedwongen hun
leven te beteren en weer in de
schoot van de Kerk terug te
keren.
Na 1560 overspoelde een twee
de 'hervormingsgolf de Noor
delijke Nederlanden. Naast de
ideeën van Luther en de we
derdopers, vonden nu ook de
ideeën van Johannes Calvijn een
aanzienlijke aanhang. Het calvi-
51
Be reformatie in Zutphen
