vrijwel alle middeleeuwse steden
worden deze pijpaarden beeldjes
herhaaldelijk gevonden. In di
verse museumcollecties en in
publikaties zijn identieke exem
plaren als hierboven beschreven
te vinden. In de 15e en eerste
helft 16e eeuw werden deze
beeldjes in grote hoeveelheden
door gespecialiseerde 'heyli-
ghenbackers' in mallen vervaar
digd. Het bisschoppelijke
Utrecht moet het centrum van
deze produktie zijn geweest. Dit Keerz'jde
blijkt uit de archieven en er
worden regelmatig mallen van
de beelden gevonden. In een
geval werd zelfs de produktie-
plaats met grote hoeveelheden
mallen van een heiligenbakker
onderzocht. Niet alleen in
Utrecht, ook in Leiden, Den
Bosch en Deventer zijn aanwij
zingen voor heiligenbakkers.
Het is opvallend dat alle
Zutphense beeldjes in niet-ker-
kelijke context zijn gevonden.
De vindplaatsen zijn 'wereldlijk'
(woonhuizen, stadsgracht, ak
kers). De beelden waren ook
niet bestemd voor de kerken en
kloosters. De 'afzetmarkt' was
juist de niet-kerkelijke bevol
king. De heiligen werden als ta
lisman meegedragen of als huis-
heiligen in nissen geplaatst. Het
waren dus kleine volksdevotie
objecten. Er waren in die mid
deleeuwse tijden genoeg zaken
VOORZIE
03
CC
VS
waar men zich zorgen over kon
maken (pest, oorlog, handel
enz.). De burger kon de be
scherming van de heiligen goed
gebruiken. Hiermee voorzag de
Kerk in een typisch laat-middel-
eeuwse behoefte van de bevol
king die meer betrokkenheid
wenste in het kerkelijke leven
(ook de opkomst van de Mo
derne Devotie is hiervan een
uiting)
Tot slot is het opvallend dat de
meeste heiligenbeeldjes moed
willig onthoofd lijken te zijn.
Wellicht hadden de volkshei
ligen afgedaan. Zeker is in elk
geval dat in de loop van de 16e
eeuw de religieuze beleving van
de bevolking in onze streken een
geheel andere richting zou gaan
volgen (Reformatie)De heili
genbeeldjes belandden in die
zelfde eeuw in de afvalkuilen,
stadsgrachten of tussen het huis
vuil.
Michel Groothedde
Liter atuurverwij zing
Caron, M.L. en Vlijmen, P.L.M. van,
in: Vroomheid per dozijn, tentoonstellings
catalogus Catharijneconvent Utrecht 1982.
Graas, T.G.M., 'Pijpaarden beeldjes',
in: Janssen, H., Van Bosch tot StadDen
Bosch, 1983.
Leeuwenberg, J., 'De Utrechtse indus
trie van pijpaarden beeldjes en reliëfs' I
en II, in resp.: Oud Nederland IV, 73 en
81.
Kleiterp, M.E. en Henry-Buitenhuis,
E.V., in: Bodemonderzoek in Leiden, Ar
cheologisch jaarverslag 1988/89, Leiden
1990..
70
0{)M <9
258,
hjo m
