Mr. Th. Lc van der Veen
Een terugblik
Er zullen maar weinig Zutphe-
naren zijn die, als ze het kanton
gerecht aan de Brink 12 te
Deventer betreden, zullen besef
fen dat dit gebouw in het begin
van de 19e eeuw (1802-1811)
een provinciaal ('departemen
taal') gerechtshof heeft gehuis
vest. Evenmin zullen ze weten
dat daarna, gedurende 66 jaar,
een rechtbank in dat monumen
tale gebouw was ondergebracht.
Tot op de huidige dag zijn in
het trottoir nog de blauwstenen
vierkante zerken te zien waarop
ooit het schavot kon worden op
gesteld.
Na de inlijving van het Konink
rijk Holland in 1811 bij het
Franse keizerrijk, werd in
Deventer - en ook in Zutphen -
geheel naar Frans model een
'Regtbank ter eerster instantie'
opgericht (in Frankrijk een 'Tri
bunal de Première Instance' ge
noemd).
Vóór 1811 was de rechtspraak
in de Nederlandse provincies
een zaak en taak van de lokale
overheden geweest. En aldus
zorgden de steden Zutphen en
Deventer voor de rechtspraak in
de stad en omgeving.
Intussen achtte de stad Deven
ter de vestiging van het zojuist
genoemde departementale hof
van justitie zodanig van belang,
dat men voor de aankoop van
het gebouw aan de Brink aan de
eigenaren een bedrag van
ƒ10.000,- betaalde als bijdrage
in de koopsom van ƒ12.000,-.
De familie Bouwer was eigenaar
van het gebouw.
Dit hof was van 1799 tot 1802
in de stad Kampen gehuisvest
geweest. De competentie van dit
hof strekte zich uit over de pro
vincie Overijssel en over grote
delen van Drenthe.
In 1811 stelde het Franse be
stuur 7 departementen in. Ze
waren vergelijkbaar met de pro
vincies. Er werden bovendien
34 arrondissementen gevormd
als ressort van bovengenoemde
rechtbanken. Elk arrondisse
ment werd in kantons verdeeld
en er werden niet minder dan
220 vredegerechten opgericht.
Dat grote aantal wordt begrijpe
lijk wanneer men bedenkt dat
de burgers bijna altijd te voet
het vredegerecht moesten be
zoeken. Er waren maar enkele
waterwegen en het wegennet
was zeer beperkt.
Na de aftocht van de Franse be
zetters werd de organisatie van
de rechterlijke macht niet we
zenlijk gewijzigd. Het duurde
tot 1838 eer er een nieuwe orga
nisatie van de justitie tot stand
kwam. Als gevolg daarvan kwa
men er arrondissementsrecht
banken en kantongerechten. In
iedere provincie werd een pro
vinciaal gerechtshof ingesteld.
Als hoogste rechtscollege werd
de Hoge Raad der Nederlanden
opgericht.
Opheffing gerechtshoven en
rechtbanken
In 1875 werd een aantal ge
rechtshoven ontbonden. In Arn
hem werd een gerechtshof ge
vormd dat bevoegd werd door
de provincies Overijssel en Gel
derland. Als vervolg op deze be
zuinigingsmaatregel werd twee
jaar later besloten om elf recht
banken op te heffen. De recht
bank te Deventer was één van
deze elf. In het gebouw aan de
Brink bleef enkel het kantonge
recht over. Dat is nog steeds zo.
In 1877 werd een aanzienlijk
aantal kantongerechten opgehe
ven.
In het begin van 1876 werd een
reeks wetsontwerpen bij de
Tweede Kamer ingediend waar
in het ontbinden van rechtban
ken en kantongerechten aan de
orde werd gesteld. De gemeen
teraad van Deventer kwam
daarna snel in actie. Er werd
een adres gericht aan de Twee
de Kamer waarbij 'diep leedwe-
35
De strijd tussen Deventer en Zutphen
om het voortbestaan van de rechtbank
