gen de Noormannen (o.m. Wi-
noksbergen(B), Middelburgs
Oost Souburg, Den Burg, enz)2
en in Oost-Nederland vooral
langs de oude landroutes (o.a.
Huneschans bij Uddel, Duno
bij Renkum, Bergh op het
Montferland, Vreden21 en Ol-
Noormannen. Lokale heren gin
gen zich onafhankelijker gedra
gen ten opzichte van het centra
le gezag en zij namen de
verdediging van de territoria op
zich. De burchten vormden hun
steunpunten. Een datering vóór
1000/1050 van de versterking is
Antwerpen
In de ontwikkeling van verschei
dene andere vroege steden vin
den we parallellen met het
Zutphense oppidum.28 Eén goed
voorbeeld wil ik noemen: Ant
werpen.29 In de Karolingische
denzaal.22) De Zutphense burcht mijns inziens gerechtvaardigd en periode ontwikkelde zich ten
is de grootste in het gehele oost
nederlandse gebied (5 ha.) en
lijkt van meet af aan (intensief?)
bewoond te zijn geweest. Be
woonde (half) ronde burchten in
proto-stedelijke nederzettingen
zijn ondermeer bekend uit Hait-
habu (wal begin tiende eeuw),23
Hamburg (rond 900), Antwer
pen (tiende eeuw, rond 980?),
Gent (negende-tiende eeuw)24
en Middelburg (late negende
eeuw).20 De omvang en de sta
tus van het oppidum Zutphen is
niet te vergelijken met de mees
te, kleinere en latere, burchten
die Lensen ter vergelijking op
somt.25 Het fenomeen komt dus
vooral vanaf de late negende
eeuw en de tiende eeuw voor.
De aanleg ervan lijkt samen te
hangen met de politieke instabi
liteit als gevolg van het ineen
storten van het Karolingische
Rijk. Het centrale effectieve ge
zag van de Karolingers was
deels weggevallen. Zeker in de
kuststreken kon onvoldoende
weerstand worden geboden aan
de herhaalde invallen van de
een vroege datering in de negen- noorden van een oud kerkelijk
de of tiende eeuw lijkt me - ge
zien de aanwijzingen - zeer
waarschijnlijk. Omwalling en
eerste houten hal kunnen gelijk
tijdig aangelegd zijn.
De burcht en houten hallen be
stonden dus al in Hamalandse
tijden. Het oppidum moet al
een politiek element hebben ge
vormd in het Hamalandse (ze
tel, centrum van een heer of van
de Hamalandse graven zelf)
Veel mediëvisten, zoals Ver
donk,26 bepleiten dat er wel de
gelijk relaties zijn tussen het Ha
malandse Huis en de Zutphense
graven. Het oppidum zou in de
Hamalandse periode het be
stuurlijke centrum geweest kun
nen zijn van "het graafschap in
Hamaland" dat in 1046 door de
keizer aan de bisschop van
en bestuurlijk centrum - nabij
een gunstige aanlegplaats voor
schepen in de Schelde (bij de
Werf) - een handelsnederzet
ting (ook portus genoemd). De
nederzetting is archeologisch
onderzocht en bestond uit een
bebouwing van kleine houten
huizen aan twee haaks kruisende
straten. De nederzetting wordt
in de negende en tiende eeuw
gedateerd. De Karolingische
portus verloor in de tiende eeuw
zijn handelsfunctie. Op het ter
rein werd door de Duitse keizer
vóór of rond 980 een burcht ge
sticht. Antwerpen behoorde,
rechts van de Schelde gelegen,
sinds 925 tot het Duitse Rijk en
de keizer stichtte er een steun
punt aan de grens van het West-
Frankische Rijk en het graaf-
Utrecht geschonken wordt.27 We schap Vlaanderen in ontwikke-
kunnen dit graafschap rond
Zutphen wellicht identificeren
met de "pagus Isloi" of "Islo
Superior", een IJsselgraafschap
dat vaker in de Karolingische
bronnen genoemd wordt.
ling. In diezelfde eeuw was het
terrein omgeven door een half
ronde omwalling aan de Schel
de. Of de handelsnederzetting
reeds versterkt was of dat de
halfronde versterking bij de
7
4
