Ellen Kleinrensink-Binnenmars
In 1920 zei het raadslid jhr. mr.
B. de Jonge dat 'politieke debat
ten niet thuis horen in de raad.'1
Ook burgemeester Dijckmeester
heeft zich herhaaldelijk in die
zin uitgelaten. De gemeenteraad
was er, zo meenden zij, om te
besturen!
Deze gedachte komt voort uit
de 19e eeuw toen de gemeente
kon worden bestuurd naar libe
rale beginselen, dat wilde toen
zeggen dat het wettelijk noodza
kelijke en wat verder onvermij
delijk was zonder veel discussie
werd afgedaan. Het college van
burgemeester en wethouders
(B&W) genoot het volste ver
trouwen van de aan hen gelieer
de representanten van de sociale
elite. Zo kon de opvatting post
vatten dat het raadswerk 'neu
traal' was en dat 'politiek' het
werk slechts kon benadelen.
1. Gemeentepolitiek door
landelijke partijen
In de Gemeentewet stond dat
gemeenten de bevoegdheid had
den om hun eigen huishouding
te regelen. Dit werd door klas
sieke liberalen opgevat als een
zuiver administratieve en poli
tionele taak. Aan het eind van
de 19e eeuw werd door linkse
groeperingen de taak van de ge
meente anders opgevat: ge
meenten moesten, door in te
grijpen en regelend op te treden,
wijzigingen aanbrengen in de
sociale verhoudingen. Het wa
ren vooreerst gemeentebestuur
ders die een actief welvaartsbe-
leid trachtten te voeren.
1.1 Sociaal-democratische
gemeentepolitiek
In 1894 werd in Nederland de
Sociaal-Democratische Arbei
derspartij (SDAP) opgericht. De
partij kreeg in 1897 voor het
eerst gemeenteraadsleden en
ging zich beraden op de taak
van de SDAP in de gemeenten.
In 1899 kwam de SDAP als eer
ste partij in Nederland met een
program voor de gemeentepoli
tiek. De bedoeling van dit pro
gram was dat gemeenteraadsle
den wisten wat zij in de raad
moesten nastreven. Het was een
kort program van tien punten.2
De inhoud van het program
sprak over de taken van de ge
meente zoals: uitbreiding van
het grondbezit van de gemeente
en van het gemeentelijk bedrijf,
zorg voor de werklozen, behoor
lijke bezoldiging van vooral de
lagere werklieden, kosteloos on
derwijs, het bouwen van arbei
derswoningen, verbeterde ar
menzorg en drankbestrijding.
Omdat dit program nogal wat
gebreken vertoonde, kwam er in
1919 een nieuwe versie van het
SDAP-program dat duidelijk
een reformistisch karakter had:
het hield zich aan de bestaande
wetgeving en het streefde naar
praktische toepassingen. De
openingszin was al heel duide
lijk: 'De sociaal-democratische
gemeentepolitiek stelt zich niet
ten doel in de een of andere ge
meente het socialisme te vesti
gen.'3
In Zutphen was in 1895 een af
deling van de SDAP opgericht.
Negen jaar later kreeg de partij
voor het eerst een zetel in de
Zutphense raad.
1.2 Liberale
gemeentepolitiek
De liberalen waren aan het be
gin van de 20e eeuw verdeeld
over drie partijen. In 1885 was
de Liberale Unie opgericht, in
1894 en 1896 hadden meer be
houdende liberale kiesverenigin
gen de Unie verlaten. Zij richt
ten in 1906 de Bond van Vrije
Liberalen op. In 1901 verlieten
vooruitstrevende liberalen de
Unie en richtten de Vrijzinnig-
Democratische Bond (VDB) op.
Op 22 mei 1915 werd in de al
gemene vergadering van de Li
berale Unie het gemeentepro
gram vastgesteld. Al in 1903
was de VDB met een program
gekomen dat veel leek op het
11
4
Gemeentepolitiek in
1315-1323
