Afb. 5
Antwerpen; de 10e eeuwse burcht met
omwalling (naar Verhulst 1987, 288).
:-.V\werf
St. Walburga (zoals in Antwer
pen).30 Er heeft nog geen ar
cheologisch onderzoek plaatsge
had naar de pre-romaanse
voorgangers van de huidige
kerk.
Omstreeks 900 of eerder moet
de nederzetting het centrum ge- vermelding van een plaats be-
worden zijn van een regionale rust op een willekeurige overle-
heer of graaf in Hamaland die er vering van ons vroeg-middel-
aoo
=1
zijn domaniale hof vestigde, een
(eigen)kerk stichtte en een
grote versterking (5 ha.) liet
aanleggen waarbinnen gewoond
en geakkerd werd. De ontgin
ningen (voor veeteelt) van de
drassige overstromingslanden
kunnen aan deze nieuwe neder
zettingsfase de naam
Sutfenne/Zutphen hebben gege
ven.31 IJsselhandel en ijzerpro-
duktie speelden een zekere rol
binnen de nederzetting. Het op-
pidum Zutphen onderscheidde
eeuwse bronnenmateriaal. We
hebben gezien dat Zutphen vóór
1000 wel degelijk meer voorstel
de dan een toevallig vroeg ver
melde "villa" dorp) in onze
omgeving. Men bedenke even
eens dat de stad waarmee we de
onze vaak vergelijken, Deventer,
een uitzonderlijk vroege stedelij
ke ontwikkeling kent. Het pro-
to-stedelijke karakter van
Zutphen was zeker anders dan
dat van Deventer, maar beide
nederzettingen zijn uitingen van
zich nu zeer sterk van het platte- vroeg-stedelijke ontwikkelingen
land en is hierdoor een proto-
stedelijk centrum te noemen.
Dit betekent dat Zutphen in
vergelijking met de meeste an
dere middeleeuwse steden al
zeer vroeg een proto-stedelijk
karakter verkreeg. De vroege
vermeldingen van veel plaatsen
in onze omgeving en het "laat"
verschijnen van de plaatsnaam
Zutphen in de bronnen heeft
niets te maken met de werkelijke
ouderdom van de plaatsen, zoals
Lensen suggereert.32 Een vroege
in Noord-West Europa.
Noten
1 Groothedde, Oud-Zutphen 1990.
2 Groothedde, Zutphen, de ruimtelijke
ontwikkeling van een vroege stad21
22.
3 Bitter, "Archeologisch onderzoek
naar voorgeschiedenis, ontstaan en
ontwikkeling van Zutphen", 42,43.
4 Spitzers in: Bloemink e.a. (in voor
bereiding); Groothedde, a.w., 59
62.
5 Groothedde, a.w., 15.
6 De Vries, De opkomst van Zutphen
Doornink-Hoogenraad, Historische
Stedenatlas7.
7 Lensen, Oud-Zutphen 1991, 86-87,
opperde "Menardingham" als mo
gelijke pre-stedelijke plaatsnaam van
Zutphen, al komt ook deze naam
niet vóór 1100 in de bronnen voor.
De uitgang -ham in de betekenis van
begrensd gebied of landtong heeft
overigens niets te maken met de En
gelse en noordfranse -hamnamen. In
dit geval is -ham gelijk aan onze
heem-namen woonplaats). De
Duitse -hamnamen voldoen wel aan
de bovengenoemde betekenis. Ham
burg was zelfs rond 900 een oppi-
dum, zeer gelijkend op Zutphen.
8 Doornink-Hoogenraad, "Het Gra
venhof te Zutphen", 15-21.
9 Renaud, "Het Gravenhof te
Zutphen", 20-21, 33 (in Schleswich
werd een aantal jaren geleden de
palts van de Deense koningen ont
dekt uit de eerste helft van de
twaalfde eeuw die opvallend veel ge
leken moet hebben op de Zutphense
palts. Zie: Vogel 1988, 34-43).
10 Bitter, Oud-Zutphen1982.
11 Bloemink (in voorbereiding)
12 Renaud, a.w., 21-25.
13 Bitter, Oud-Zutphen1983.
14 Renaud, a.w., 26-31.
15 Renaud, a.w., 27.
16 Bitter, Oud-Zutphen1985.
17 Bitter, ibidem.
18 De Vries, a.w., 32-37, 105-106.
19 Bitter, Oud-Zutphen1985.
20 Sarfatij in: Bloemers e.a., Verleden
9
33
