wijk maar 88 gezinnen.29 Zonder de Waterstraat en delen van de Bakkerstraat
enz. zullen het er in de Vroege Middeleeuwen minder dan de helft zijn geweest.
De grond voor de ophoging van het westelijke deel van deze wijk zal dichtbij
zijn gevonden. Die is waarschijnlijk afkomstig uit de kunstmatig gegraven
nieuwe Berkelmonding langs de tegenwoordige Rozengracht en Berkelkade.
In de Mommerhovenwijk, begrensd door de Lange Hofstraat, de Hout
markt, de Zaadmarkt en de IJssel, die toen nog langs de zuidkant van Zutphen
stroomde, woonden in 1492 niet meer dan 67 gezinnen.30 De huizen langs de
Lange Hofstraat en Rode Torenstraat hadden bovendien in de Middeleeuwen
grote tuinen, met daarin particuliere waterputten. De marktzijde van de Rode
Torenstraat was onbebouwd en langs de huidige markten zelf zal de wal hebben
gelopen. In de Vroege Middeleeuwen stonden er dus veel minder dan 67 wo
ningen in deze wijk.31
Als de markten de grens vormden was de totale oppervlakte van het oppidum
slechts 5 hectare. Dat lijkt weinig. De keizerlijke Rijksstad Nijmegen binnen
de eerste omwalling was echter ook niet groter dan precies 15 hectare.32
De rest van de (oude) stad, die tussen 1190-'95 stadsrechten kreeg, bestond
dus in 1059 nog niet. De Barlhezewijk heeft een regelmatig patroon en lijkt
'kunstmatig' te zijn aangelegd. De Beukerstraat in het hart van de Grote- en
Kleine Wandwijk, wordt gezien als de oorspronkelijke koopliedenwijk, die
zich uitstrekte langs de hoofdweg33 van Warnsveld naar de oude overgang over
de IJssel.
Bij de toegang tot de eerste sterkte aan het begin van de Lange Hofstraat,
heeft een tweetal gebouwen gestaan, die later bekend zijn als Vreden, na 1421
stadswijnhuis, en als het Huis Gelre. Voor deze huizen lag in de Vroege Middel
eeuwen een brug.
Bij het oppidum hebben zich dus op enige afstand langs de Beukerstraat
kooplieden gevestigd. Ze gebruikten het Schupstoel als Berkelhaven34 en had
den onder aan de Zaadmarkt waarschijnlijk hun IJsselhaven, die beveiligd
werd door een bergvrede. (De latere waterpoorten over de Berkel en de toren
bij de Laarbuitenpoort werden in de middeleeuwse rekeningen ook 'bergvre-
des' genoemd.35
Die bergvrede, waar de Rode Torenstraat op uitliep, is vervangen door een
Saltpoort later Drogenapstoren genoemd en de haven is gedempt. De rekenin
gen van beide projecten bleven bewaard.36 De oudste stadsmuur stond hier
oorspronkelijk ook meer naar binnen.37 Berkel- en IJsselhaven lagen dus dicht
bij elkaar en grensden direct aan de markt. De Berkelhaven, in hoofdzaak voor
de aanvoer van hout, kwam later aan de grens van de Vrijheid van Zutphen
bij de Worf ter hoogte van de huidige kerkhoven.
De IJsselhaven werd verplaatst van de Saltpoort naar de Veertoren (Bour-
gonjetoren), omdat de loop van de IJssel in 1356/'57 door Nederhelbergen en
90
